Özet:

İbn Ebî Hâtim er-Râzî (ö.327/938) hicrî dördüncü asrın önemli münekkidlerinden biridir. Onun el-Cerh ve’t-ta’dil isimli kitabı, zamanımıza kadar ulaşmışgeniş rical eserleri arasındadır. Eser, İbn Ebî Hâtim dönemine kadar yaşamış ravilerin tenkidine ilaveten, daha önceki hadis imamlarından nakledilen ravilere ilişkin bilgilerin eleştirisini de ihtiva etmektedir. el-Cerh ve’t-ta’dîl’de, bazı râvîler hakkında hata ettiği gerekçesiyle tenkid edilen hadis âlimlerinden biri İmam Buhârî’dir (ö.256/870). İbn Ebî Hâtim, Buhârî’nin et-Târîhu’l-kebîr’de ravilerle ilgili zikrettiği bilgiler hakkındaki tenkidlerini Beyânu hatai Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî fî Târîhihi isimli müstakil bir kitapta toplamıştır. Bu kitabın muhtevası makale hacmini aşacağı için incelememizin dışında tutulmuştur. İncelememiz, el-Cerh ve’t-ta’dîl’deki bazı Buhârî tenkidleriyle sınırlıdır. İbn Ebî Hâtim’in Buhârî’ye yönelik tenkidlerinin önemli bir kısmı, tefrik hakkındadır. Tefrîk, bir kişinin isim, künye veya lakabı hatalı ve yanlış olarak farklı şekillerde telaffuz edildiği için, bu farklı lafızların birden fazla kişiye işaret ettiğini zannetmektir. Tefrîk sonucunda, olmayan şahıslar ihdas edilmekte, bu da rivayetlerin senedinde inkıta’a sebep olmaktadır. Makalede, İbn Ebî Hâtim’in el-Cerh ve’t-ta’dîl’de Buhârî’ye tefrik bağlamında yönelttiği bazı tenkidler karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Öncelikle İbn Ebî Hâtim’in Buhârî’ye yönelik tenkidleri hakkında yapılan yorumlar nakledilmiş; daha sonra, İbn Ebî Hâtim’in bazı raviler bağlamında Buhârî’ye ilişkin söz konusu tenkidleri, her iki âlimin adı geçen kitaplarından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: