Özet:

Yazı çeşidi ve yazı malzemelerinin belirlenmesinde iklim ve coğrafya daima önemli bir rol oynamıştır. Yazı taşıyıcısı konumundaki nesnelerin zamanla yıpranması ve bozulması bu nesnelerin korunması ihtiyacını doğurur. Bu ihtiyaçtan hareketle cönklerin de bir kitap şekli olarak Orta Asya’da ortaya çıktığı düşünülmektedir. Biçim olarak ilk örnekleri “pothi” şeklindeki yapraklardan oluşan bu eserlerin muhtevası Budist, Maniheist gibi dini metinlerden oluşmaktadır. Çince kutu anlamına gelen “t’uṅ” kelimesinin Türkçede “cönk” şeklinde telaffuz edilmesi kelimenin kökenine dair farklı bir yaklaşımın ortaya çıkmasına ve biçim-içerik bakımından cönklerin bu bakış açısıyla yeniden değerlendirilmesine zemin hazırlamıştır. Bu makalede, bugüne kadar yapılan tanımlardan hareketle Türkiye ve dünya kütüphanelerinde yer alan yaklaşık altı yüz cönk, şekil ve muhteva açısından incelenmiş ve cönk kelimesinin “kutu” manası esas alınarak cönk terimi için yeni bir tanım teklifinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: