Özet:

Osmanlı Devleti’nde suçluların kaldığı mekanlar olan zindan ve mahbesten hapishanelere doğru geçiş Tanzimat Döneminde gerçekleşmiştir. Ülkenin her tarafında inşa edilmesi ön görülen hapishaneler, Birinci Dünya Savaşı sırasında Müstakil Bolu Sancağının bütün kazalarında vardır. Vilayet ve sancaklarındaki hapishane oluşumları birbiriyle benzerlik göstermektedir. Erkek hapishaneleri hükümet konağının zemin katında ya da müştemilatı içerisinde bulunurken, kadınlar için haneler kiralanmıştır. Savaş döneminde yaşanan maddi sıkıntılar, Bolu Sancağındaki hapishanelerin ihtiyaçlarını giderme noktasında yerel yöneticilere zorluk çıkarmıştır. Birinci Dünya Savaşı yılları üretimin düştüğü, iş gücü eksikliğinin kendini ciddi şekilde hissettirdiği bir dönemdir. Üretimi arttırmak ve iş gücü açığını kapatmak için hükümlülerden yararlanılmıştır. Bu doğrultuda Bolu Merkez Hapishanesi önemli bir işlevi yerine getirmiştir. Ayrıca cephelerde görevlendirilmek üzere hükümlüler arasından askerliğe elverişli olanlar da belirlenmiştir. Olağanüstü şartlar içerisinde bulunulmasına rağmen hapishanelerin ıslahı için Alman uzmanların görevlendirilmesi, Osmanlı üst yöneticilerinin hapishanelere verdikleri önemi göstermektedir. Hapishanelerin mevcut durumlarının belirlenmesi, yapılacak düzenlemelere yol göstermesi amacıyla hapishane idaresinden “izahat varakası” adı verilen soruların cevaplandırılması istenmiştir. Bolu Sancağından gönderilen bilgilere göre hapishanelerin ciddi derecede eksiklikleri vardı. Eksiklikler belirlenmiş olsa da Osmanlı Devleti’nin savaştan yenik ayrılması, hapishanelerin ıslah çalışmalarını yarım bırakmıştır. Zira hapishanelerin ıslahında görev alan Almanlar, ülkeden ayrılmak zorunda kalmıştır. Ayrıca hapishane idarecileri tarafından tutulan “yoklama cetvelleri” sayesinde hükümlü ve tutuklu sayıları ile suç türlerini belirlemek mümkün olmuştur. Dolayısıyla Birinci Dünya Savaşı yıllarında Bolu Sancağı dahilinde bulunan hapishanelerin mevcut durumu ve faaliyetlerini ele alan bu çalışmanın literatüre katkı sağlayacağı ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler: