Abstract:

Doğum, yaşam ve ölüm insan yaşamında en temel üç belirleyici aşamadır. Doğumla ölüm arasındaki yaşantı insanoğlunun diğer iki kavramı nasıl algıladığı, yorumladığı ve kabullendiğini gösteren örneklerle doludur. İnsan yaşamının başlangıç ve sonunu imleyen bu iki kavram her toplumda farklı inanış ve uygulamalarla kültürel yapıyı biçimlendirme işlevi üstlenir. Sevinçlerin olduğu kadar acıların paylaşılması, sosyal ilişkilerin güçlendirilmesi bakımından doğum ve ölümle ilgili kimi davranış, gelenek görenek, adet ve kültürel uygulamalar toplumsal yaşamın birer düzenleyici öğesi olarak yer alırlar. Bu öğeler toplumun dini, ahlaki, hukuki, estetik hatta ekonomik bakımdan birikimini, yaşantı biçimini doğrudan etkileyip, değiştirme işlevine sahiptirler. Özellikle birlik beraberlik, dayanışma ve paylaşma için toplumsal bütünleşmeyi sağlayan pek çok gelenek vardır. Bu çalışmada Elâzığ’da ölüm geleneği, cenaze törenleri, defin işlemlerinin, adet, inanış ve kalıplaşmış davranışların nasıl gerçekleştiği araştırılmıştır. Tanıdığı, akrabası veya yakını vefat eden kişiyi ziyaret etme, baş sağlığı dileme, acısını dindirme ve tesellide bulunma ölüm geleneğinin en önemli gösterim biçimleridir. Ölü gömme gelenekleri, ölünün yıkanması, defni, cenaze namazı defin merasiminin ardından yapılanlar, taziye, mevlit gibi ritüeller Elâzığ kültüründe önemlidir. Taziye, ölüm ve sonrasında yapılanlar bu olgunun büyük bir saygı, metanet ve sonsuz hoşgörü, dayanışma, iş birliği, görev bölümü, yardımseverlik ve en önemlisi de acı karşısında kenetlenmeyle kendini gösterir. Özellikle taziye süresinin uzunluğu dikkate alındığında Elâzığ’da ölüm geleneğinin geleneksel Türk kültürünün izlerini taşıdığı görülür. Yakınlarını kaybeden insanlara destek olmak, o eve yemek götürmek, onları sabır ve tevekküle yönelterek acılarını hafifletmek yaygın alışkanlıklardandır. Elâzığ’da ölüm öncesi, ölüm sırasında ve sonrasında bu alışkanlıkların, tutum ve davranışların temelinde genel kabul gören uygulamalarda baskın biçimde hem kültürel hem de dini etkilerin var olduğu görülmüştür.

Keywords: