Abstract:

Anavatanının Ortadoğu ve Asya olduğu bilinen bâdem, eski çağlardan beri Anadolu topraklarında ekilip biçilen bir ürün olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu döneminde de ekimi yapılan ve rağbet edilen değerli bir yemiş olan bâdem, nefasetiyle ve lezzetli yiyecek-içecekleriyle bilinen Osmanlı mutfak kültüründe yer almış, yağıyla tedavi edici olarak halk hekimliği alanında kullanılmış, rengi ve deseniyle kumaşlara, elbiselere model olmuş hatta kabuğu dahi yakacak olarak kullanılarak ziyan edilmemiştir. Bâdem, Osmanlı’da olduğu gibi günümüzde de aşçıların, gurmelerin, aktarların, bitki bilimcilerin, farmakologların, halk hekimlerinin ve güzellik uzmanlarının vazgeçilmezi durumundadır. Acısından tatlısına, kabuğundan yağına, renginden şekline kadar her yönüyle kıymetli olan bâdem, Osmanlı dönemi toplumsal hayatına ayna tutan klasik Türk şiirimizde de çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Bu çalışma kapsamında bâdemin, yüzyıllar boyunca hüküm sürmüş bir imparatorluğa ait sosyal ve kültürel birçok unsurunun yer aldığı klasik Türk edebiyatında, şairler tarafından nasıl işlendiğinin tespiti için çok sayıda beyit taranmış ve hangi yönleriyle kullanıldığı başlıklar altında örnek beyitlerle verilmiştir. Taranan beyitlere bakıldığında bâdem, benzerliği dolayısıyla sadece göz ile ilişkilendirilmemiş; kimi zaman az yemeyi gâye edinen riyâzet ehli bir dervişin azığı olmuş, kimi zaman murâdına eremeyen aşığın, sevgilisinin bekâya yolculuğunun ardından oyduğu gözleri olmuş, kimi zaman ise sevgilinin bâdem gözlerini uman aşığın içki meclisindeki mezesi olmuştur.

Keywords: