Abstract:

Her sanat dalı gelişim sürecinde başka sanatlarla etkileşime girer ve gelişim süreci tamamlanana kadar da bu etkileşimi devam eder. Edebiyat ve görsel sanatlar da kendi gelişim süreçlerinde birbirleriyle etkileşime girmiş iki sanat dalıdır. Kimi zaman bir şiirden etkilenilerek resimler çizilmiş, heykeller yapılmış, mimari eserler ortaya konulmuş kimi zaman da bir resimden, bir nesneden, bir mimari eserden etkilenilerek şiirler, romanlar, denemeler yazılmıştır. Bu sanatların etkileşimleri sonucunda ekfrasis sanatı ortaya çıkmıştır. Çok eski bir geçmişe sahip olan ekfrasis, Batı edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Batı’da ekfrasis tekniği müzelerin açılması ve geçmişe ait olan eserlerin burada sergilenmesiyle önemli bir gelişme kaydetmiş. Bu müzeler bir süre sonra şairler ve ressamların uğrak yerleri olmaya başlamıştır. Sanatçılar burada sergilenen eserlerden etkilenerek eser vermeye başlamıştır. Bu da ekfrastik türlerin sayısıyla birlikte önemini de her geçen gün arttırmıştır. Bu teknik, herhangi bir nesnenin sözcüklerle insanın gözünde canlandırarak anlatma sanatıdır. Ekfrasis, bizim edebiyatımızda Batı edebiyatında olduğu gibi köklü bir geçmişe sahip değildir. Edebiyatımızda dini inanç gereği resim çiziminden ve heykeltıraşlıktan uzak durulması ekfrasis tekniğinin kullanımını da geciktirmiştir. Batı’da önemli bir yere sahip olan bu teknik zamanla birçok alanda kullanılmaya başlanmıştır. Ekfrasis tekniğinin şiir ve roman türlerinde kullanılmakla sınırlı kalmayıp birçok türde kullanıldığı görülmektedir. Bu şekilde birçok alanda kullanılması disiplinler arası bir görev üstlendiği hissini vermektedir. 20. yüzyılda tekrar ele alınan ekfrasis daha geniş bir kullanım alanına sahip olur. Edebiyattaki ilk kullanımı Homeros’un “İlyada” eserindeki Akhilleus’un kalkanının betimlenmesi gösterilmektedir. Bu çalışmada önce kavramın tanımına daha sonra da kısaca tarihçesine değinilerek, Melih Cevdet Anday, Evliya Çelebi ve Orhan Pamuk’tan verilen örneklerden hareketle ekfrasis tekniğinin Türk edebiyatındaki kullanımı ve gözden söze nasıl aktarıldığı konularına değinilecektir.

Keywords: