Abstract:

Orta Asya’nın genişcoğrafyasında 6-8.yy. arasında imparatorluk kuran Göktürkler politik ve kültürel anlamda aynıbölgede yaşamışolan Hunların devamcılarıolarak kabul edilmektedir. Hun çağında Orta Asya coğrafyasında başlayan ortak kültür ve sanat oluşma gelişimleri Göktürk Dönemi özellikle Güney Sibirya, Altaylar, Moğolistan, Kazakistan ve Kırgızistan topraklarında devam etmişve daha da pekişmiştir. Bu coğrafyada Göktürk Dönemine ait çok sayıda bulunan dikili taşlar arasında insan tasvirli örnekler özellikle dikkati çekmektedir. Atalar kültü ile bağlıolan bu geleneğinin kökleri ilkel çağyapılarıolan mengirlerekadar uzanmaktadır. Dikili taşanıtların bir kısmıbağımsız alanlarda, büyük çoğunluğu ise özel anma törenleri için ayrılmışolan alanıniçinde veya dışında belli bir şemaya dayanarak dizilmiştir. “Geyikli taşlar”, heykeller ve balballar olarak gruplandırılan bu taşanıtlar arasında heykeller daha ayrıntılıtasvir ve detaylıişleyiştarzıile seçilmektedir. Ayakta duran ve oturan insan betimlemeleri olarak ayrıştırılan bu heykellerin aslında hep oturur durumda figürleri canlandırmışolmasıdüşüncesi daha yakın dönemde ortaya atılan bir varsayımdır. Bir başka gruplandırma ise bu figürlerin ellerinde tuttuklarınesnelere göre yapılabilir. Günümüze ulaşan taşanıtlar arasında elinde içki kabı, müzik enstrümanı, kesilmişinsan kafalarıve kuştutan figürler bulunmaktadır. Tüm bu nesnelerin kendine özgü sembolik anlamlarıGöktürklerdeki gömme ve anma törenleri ile bağlantılıdır. Bu makalede Göktürk Dönemine ait insan tasvirli taşanıtlar ortak ikonografi ile seçilen üç gurup halinde ele alınacak ve bunların simgesel anlamları, sanatsal ve stilistik özellikleri değerlendirilecektir.

Keywords: