Özet:

Birinci Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi’ndeki muharebelerde çok sayıda Türk askeri Ruslara esir düşmüştür. Bu esirler Sarıkamış, Kars ve Tiflis istasyonlarında toplandıktan sonra Bakü’ye sevk edilmişlerdir. Esirlerin bir kısmı Sibirya’daki esir kamplarına gönderilmiş, bir kısmı da Hazar Denizi’nde Bakü’nün 10-15 kilometre açığında bulunan Nargin Adası’na sevk edilmiştir. Adada Türk askerlerinin yanı sıra Alman ve Macar askerleri de esir tutulmaktadır. Bunların dışında, Rus ordusunun 1916 yılında yeniden başlattığı saldırılarda ele geçirdiği Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane ve Trabzon gibi vilayetlerdeki sivil halktan da çoğu Ermenilerce ihbar edilen çocuk, kadın ve ihtiyarları da esir alınıp Nargin Adası’na gönderilmiştir. Bunlardan biri de bu çalışmanın konusunu teşkil eden Trabzon’un Sürmene ilçesinin bir köyünden olan Yusuf adlı gençtir. Abdürrahim Rahmi Zapsu, bu gencin Nargin’de yaşadıklarını anlatan bir risale kaleme almıştır. Aynı adada esarette bulunan Abdürrahim Rahmi Zapsu ile ilgili sınırlı kaynaklarda 1918 yılında Nargin’deki esir kampından kaçtıktan sonra Bakü’de Bir Esir Çocuğun Hâtırası adlı manzum piyes yayımladığı belirtilir. Bu piyes Yusuf hakkındadır. Bakü nüshası da kayıp olan bu risale aynı yıl içinde Trabzon Serasî Matbaası tarafından Abdürrahim Rahmi’nin Esir Bir Çocuğun Başına Gelenler Veyahûd Rusya’da Sekiz Yaşındaki Bir Esirin Felâketi: Esâret Hâtıralarından adıyla basılmıştır. Trabzon’da basılma sebebi muhtemelen manzumede hâtıraları aktarılan Yusuf adlı çocuğun Trabzon’un Sürmene kazasına bağlı bir köyden olmasıdır. 1918’de Trabzon’da da basılan ve tek nüshası Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan eserin içeriğinde Yusuf’un ağzından Nargin’e gönderilişi ve şartlar hakkında bilgi verilmektedir. Çalışmada orijinal metnin tamamı Latin harflerine aktarılmış olarak sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: