Özet:

Bildirişimin ve edebî metinlerin ortak kaygısı anlama ve anlatma ekseninde “anlam”a ulaşma çabasıdır. İnsanlar arasında bildirişimi sağlayan dil, bireylere çeşitli yollarla anlama ve anlatma olanakları sunan bir olgudur. Yazar ve şairler eserlerinde bu olanakları doğrudan ya da dolaylı bir şekilde kullanarak duygu ve düşüncelerini ifade etmişlerdir. Şiir dilinin özlü ve kapalı anlatımı gerektirmesi şairleri daha çok dolaylı anlatıma yöneltmiş, bu durum da şiir üslubunun birtakım imgelerle, söz sanatlarıyla, mecazlarla ve metaforlarla yapılandırılmasına neden olmuştur. Özellikle soyut, karmaşık, göreceli ve girift kavramların anlaşılmasında ve anlatılmasında zihinde daha önceden oluşturulmuş şemalardan ve haritalardan yararlanma yoluna gidilmiştir. Anlamlandırma yapılacak örtük kavramların mevcut anlam örüntülerinden hareketle anlaşılır hâle getirilmesi olarak tanımlanabilecek metaforlar şiir dilinde çokça kullanılan anlam anahtarlarıdır. Bu tür örtük kavramların tariflerinde Lakoff ve Johnson’ın Kavramsal Metafor Kuramı doğrultusunda anlam sınırları önceden belirlenmiş kavramlarla eşleniklikler sağlanarak “A, B’dir.” biçiminde önermelerle hedef alanların işaretlenmesi elverişli bir yol olarak görülmüştür. Çalışmada Çağatay Türkçesi şairlerinden Bâbür Şah’ın Divanı’nda geçen aşka dair metaforlar sözü geçen kuram çerçevesinde tespit edilerek açıklanmıştır. Metaforlar bahsi geçen kuramda belirlenen tasnife göre ontolojik metaforlar, yapı metaforları ve yönelim metaforları olmak üzere üç alt başlıkta ele alınmıştır. İnceleme yapılırken “A, B’dir.” şeklinde metafor ifadesi belirlenerek metaforun hedef alanı ve kaynak alanı tespit edilmiş, -varsa- alt metafor(lar) belirtilerek metafor açıklaması yapılmıştır. Böylece Bâbür Şah’ın şiir üslubu çerçevesinde kullandığı aşk konulu metaforlardan hareketle dönem şairlerinin ve mensubu oldukları kültür dairesinin kavramları algılama yolları belirlenmiş olacaktır. Tarihî metinler üzerinde yapılacak metaforik incelemeler, anlama ulaşmada dilin işlenme yollarını göstermesi açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler: