Özet:

Haremeyn olarak kabul edilen Mekke ve Medine, İslâm tarihi açısından ayrıcalıklı şehirlerdendir. İslâmiyet Mekke’de doğmuş, Medine’de gelişmiş ve dünyaya da buralardan yayılmıştır. Mekke’nin, Müslümanların kıblesi Kâbe’yi bünyesinde barındırması her yıl milyonlarca Müslümanın hac ve umre amacıyla burayı ziyaret etmesini sağlamıştır. Hz. Peygamber’in kabrini misafir eden Medine de onun vefatından sonra dinî saiklerle ziyaret edilen ikinci şehir olmuştur. Emevîler ve Abbasîler döneminde devlet merkezinin Hicaz’ın dışına taşınması bu şehirlerin etkisini ortadan kaldırmamıştır. Bu tesirin devam etmesinde Mekke ve Medine’ye düzenlenen hac merasimlerinin ehemmiyeti oldukça fazladır. Bu ehemmiyetin sonucunda yüzlerce hac kafilesi meşakkatli yolculukları göze alarak dünyanın çeşitli bölgelerinden Mekke’ye akın etmiştir. İslâm’ın ilk dönemlerinde yüzlerce km’yi bulan ve aylarca süren hac kafilelerinin yolculuğu müstakil bir kurumun ortaya çıkmasını da sağlamıştır. Bu amaçla “Hac Emirliği” adıyla, en önemli görevi, hac kafilelerini güvenli bir şekilde kutsal mekânlara götürüp getirmek olan bir kurum ihdas edilmiştir. Hac kafilelerinin en kısa ve en güvenli yollardan kutsal mekânlara götürülmesi önemli bir sorumluluk getirdiğinden halifeler, bu hassas vazifeyi ya kendileri bizzat yürütmüşler ya da en güvendikleri isimlere bu görevi tevdi etmişlerdir. Bu çalışmada hac emirlerinin başkanlığında Mekke’ye giden hac kafilelerinin takip ettikleri güzergâhlar ele alınmıştır. Çalışmamız, ilk hac kafilesinin yola çıktığı Hz. Peygamber döneminden başlayıp Emevîlerin sonuna kadar devam eden tarih aralığı ile sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler: