Abstract:

Batıda, üretim araçlarındaki dönüşümün Osmanlı imalatçıları üzerindeki yansımaları hâlâ berraklaşmış değildir. Yüzyıllar boyu muazzam bir değişime şahitlik eden bir coğrafyada, pasif bir izleyici olarak kendilerini konumlandırmaları mümkün değildir. Doğu-batı ticaret silsilesine eklemlenmiş olan, Osmanlı üreticilerinin yeni durum karşısında mutlaka yeniden organize oldukları düşünülmelidir. Osmanlı şehirlerinin ve loncalarının tarih içindeki konumları saydamlaştıkça bu hususlar aydınlığa kavuşacaktır. Bir açmaz halini alan meselelerin çözümü ise her bir şehirdeki imalat merkezlerinin kendilerine özgü serüvenlerinin anlaşılmasıyla mümkün olacaktır. Sanayi İnkılabı, dokuma endüstrisinde ortaya çıkmıştır. Yürütülen çalışma çerçevesinde, Amasya sicillerindeki örneklerin ışığında Osmanlı dokumacılığına bir perspektif sağlanmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda sanayi inkılabı etkilerinin henüz hissedildiği zaman ve sonrası dönemde, Amasya’da kullanılan kumaşlardaki değişim ve imalat usulündeki dönüşüm önemlidir. Özellikle Amasya’da üretilen kumaşlar ile şehir dışından getirilen kumaşlar belirlenmiştir. Bu kumaşların zaman içindeki kullanım oranları, ithal dokumalar ve oranları ile dokuma sektöründeki diğer bir kısım unsurlar da tespit edilenler arasındadır. Belirlenen hususlar, 1784-1880 yılları arasında şehrin dokuma ürünleri genel görünümünü ortaya çıkarmıştır. Yürütülen araştırma çerçevesinde yedi sicilde, iki yüzü aşkın tereke incelenmiştir. Bu terekelerde, 59 farklı kumaş tespit edilmiştir. Tespit edilen kumaşların alt türleri de eklendiğinde toplam 105 çeşit kumaş belirlenmiştir. En çok tespit edilen kumaş basma kumaşıdır. Basma kumaşından sonra en yoğun tespit edilen kumaş ise çuhadır. Basma kumaşı 1830'lu yıllardan itibaren ivmesi artan bir oranla tespit edilmeye başlanmıştır. 1840’lı yıllara gelindiğinde, Amasya’da kullanılan kumaşların yüzde onbeşi basma kumaşı iken 1860’lı yıllarda bu oran yüzde yirmileri aşmıştır. Bunun muhtemel nedeni pamuklu dokuma usulünde değişen üretim tarzıdır. Amasya şehrinde kumaş çeşitliliği açısından 1830’lu yıllardan sonra bir genişleme olduğu görülmüştür. 1850’li yıllara gelindiğinde ise şehirde 50 civarı kumaş çeşidi kullanılmaktadır. Bu durumun nedeni, dokuma endüstrisindeki ilerlemelerin, Amasya şehrine yansıması ile ilgili olabilir. Amasya şehrinde tespit edilen her dört kumaştan biri, Amasya dışından getirilmiştir. Toplam kumaş çeşitlerinin yüzde dokuzu ithal kumaşlardır.

Keywords: