Özet:

Problem durumu: Eğitimde öğretmen-öğrenci-veli işbirliğinin kurulması özelde çocukların, genelde ise okulların ve eğitim sisteminin vegeniş anlamda da devletlerin iyiliği için gereklidir. Bu üçlü saç ayağından oluşan işbirliğinde velilere büyük görevler düşmektedir. Kimlerin veli olabileceğine ilişkin Türk eğitim sistemindeki mevzuat incelendiğinde; velinin, okula devam eden öğrencinin sorumluluğunu üstlenen aile ya da aile dışında kişiler olabileceği belirtilmektedir. Veli olan kişilerin bir takım sorumlulukları vardır. Her evli ebeveyn çocuklarının doğumuyla birlikte otomatik olarak bir takım sorumluluklar kazanmaktadır (Hall, 1999; Lowe, 2005). Bu sorumluluklar çocuğun ölümü veya ebeveynlerin boşanması ile; velayetin verilmediği ebeveynin ve/veya ebeveynlerden birisinin ölümü ile kaybedilmektedir (Lowe, 2005). Velilerin yükümlülükleri çocuğun yetiştirilmesi ile ilgili her şeyi içermektedir. Çocuğun yaşamı ile ilgili tüm kararlar, yaşayacağı ortam, hangi okula gideceği, hangi tıbbi tedaviyi görmesi gerektiği veya tedavinin reddedilmesi gerektiği gibi sorumluluklar da bunun içerisindedir (Henricson, 2008; Moyo, 2014). Bunun yanı sıra velilerin çocuklarına karşı, onların gelişimine yönelik sorumlulukları da olup, çocuklarının karakter ve yetenek gelişiminde, kültürel ve toplumsal kuralları öğrenmelerinde önemli rolleri ve görevleri vardır (Dethloff, 2005). Sayılanların dışında ailelerin okulla ilgili faaliyetlerde görev almaları da sorumlulukları arasındadır. Öyle ki ailelerin okulla ilgili faaliyetlerde görev almaları, çocuğun topluma kazandırılmasında, akademik başarısının artmasında oldukça etkilidir. Bu sebeple ailelerle/velilerle olan iletişim kanalları sürekli açık tutulmalıdır. Bu iletişim kanalları arasında veli ve öğretmenlerin birebir görüşmeleri, veli toplantıları, telefon görüşmeleri, mailler, WhatsApp mesajları, mektuplar ve ev ziyaretleri sayılabilir (Kıral, 2017a). Bu iletişim kanallarının kullanılması ile velilere, çocukları hakkında sürekli bilgi aktarılarak, sorumlulukları da hatırlatılabilir. Görüldüğü gibi velilerin çocukları üzerinde bir takım sorumlulukları vardır. Bunların bilinmesinin ise önce çocuğa, ardından eğitim sistemine fayda sağlayacaktır. Yapılan araştırmalar incelendiğinde Türkiye’de bu konuda yeterli araştırmanın olmadığı görülmüştür. Araştırmanın Amacı: Velilerin çocuklarına karşı yerine getirmedikleri sorumluluklarını araştırmak amaçlanmıştır. Bu amaçtan yola çıkarak aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. Sınıf öğretmenlerinin görüşlerine göre; 1. Velilerin yerine getirmedikleri sorumlulukları nelerdir? 2. Velilerin sorumluluklarını yerine getirmeme nedenleri nelerdir? 3. Velilerin sorumluluklarını yerine getirmeleri için yapılması gerekenlere ilişkin önerileri nelerdir? Araştırmanın Yöntemi: Araştırma nitel araştırma desenlerinden birisi olan durum çalışması ile desenlenmiştir. Mevcut durumun ortaya çıkarılmasını amaçlayan bu araştırma betimsel durum çalışması deseninde yürütülmüştür. Durum çalışması gerçek yaşamdaki var olan, güncel durumların çalışılmasını, betimlenmesini ve ortaya konulmasını amaçlayan çalışmalardır (Creswell, 2016). Araştırma 2018-2019 akademik yılı birinci yarıyılında Aydın ili Efeler ilçesinde bir ilkokulda görev yapan gönüllü sınıf öğretmenleriyle gerçekleştirilmiştir. Katılımcılar Göç İlkokulundan amaçlı örnekleme yöntemlerinden olan ölçüt örnekleme yöntemine göre seçilmişlerdir. Öğretmenleri tercih etmedeki ölçütaz 10 yıllık mesleki kıdem ve Göç İlkokulundaaz 5 yıllık hizmetlerinin olmasıdır. Çünkü çalışılan okulun veli profilinin anlaşılması için göç ilkokulunda uzun süre çalışmış olmaları ölçüt olarak alınmıştır. Araştırmaya 9 sınıf öğretmeni katılmıştır. Araştırmada veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmıştır. Araştırmada güvenirliği sağlamak için Miles ve Huberman (1994) formülünden yararlanılmıştır. Bu çalışma hesaplanan oran % 88 olup; araştırmanın güvenilir olduğu söylenebilir. Araştırmada içerik analizi kullanılmış, doğrudan alıntılar yapılmış, etik unsurlara dikkat edilerek katılımcılara kod ad verilerek çalışmada kullanılmıştır. Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Araştırma sonuçlarına göre göç ilkokulundaki velilerin sorumluluklarını yeterince yerine getirmedikleri tespit edilmiştir. Velilerin yerine getirmedikleri sorumluluklar yetiştirme, öğretimsel ve duygusal sorumluluklar olarak sınıflandırılmıştır. Velilerin yerine getirmedikleri yetiştirme sorumlulukları arasında bedensel olarak beslenme, temizlik, sağlık, gelişim ve güvenlik sorumluluklarının karşılanmadığı gibi bulgularına ulaşılmıştır. Sosyal olarak yerine getirilmeyen sorumluluklar ise ilgi ve disiplin olarak ikiye ayrılmıştır. Yerine getirilmeyen bu sorumluluklara örnek olarak; çocukların okula kahvaltı yapmadan gelmeleri, kantindeki hazır gıdaların veliler tarafından iyi gıdalar olarak değerlendirilmesi, kılık kıyafet yönünden temiz olmamaları, veliler tarafından çocuklarının fiziksel gelişiminin takip edilmemesi, evin kalabalık olması sebebiyle akrabalar tarafından veya baba tarafından çocukların şiddet görmeleri vb. öğretmenler tarafından ifade edilmiştir. Velilerin yerine getirmedikleri sorumluluklarından bir diğeri öğretimsel sorumluluklarıdır. Bunlar da ilgilenme, kontrol ve güdüleme olarak sınıflandırılmıştır. Araştırma sonunda, velilerin çocuklarının dersleri ile ilgilenmedikleri, ders çalışma, kitap okuma gibi alışkanlıkları kazandırmadıkları, okula devamlarını sağladıkları fakat sabah çocukların derse geç kaldığı ve kahvaltı yapmadan okula geldikleri, e-okul sistemini kullanmadıkları, çocuklarını ana sınıfına göndermedikleri, çocukların okula eksik materyalle gittiği ve çantalarında programa göre ders materyali, araç-gerecinin olmadığı, çocukların okula ve derslere karşı güdülenmedikleri ve çocukların eğitime, geleceğe dair amaçlarının olmadığı ve velilerin onlara amaç oluşturmadığı tespit edilmiştir. Velilerin yerine getirmedikleri sorumluluklarından sonuncusu ise duygusal sorumluluklarıdır. Velilerin çocukları ile sohbet etmedikleri, ders veya çocukların diğer sorunlarını sorgulamadıkları, arkadaşlarını veya okulda ve mahallede yaptıklarını sormadıkları, paylaşımda bulunmadıkları, çocukları ile vakit geçirmedikleri, geçirdikleri vaktin zorunlu yemek vakitleri olduğu, çocukla birlikte özel bir paylaşımda bulunmadıkları, sevgi ve saygı, sorumluluk gibi değerleri aşılayamadıkları, çocuklara bağırma ile iş yaptırdıkları, çocuklara psikolojik şiddet uyguladıkları vb gibi sonuçlara ulaşılmıştır. Velilerin sorumluluklarını yerine getirmeme nedenlerinin tespit edildiği bu araştırma sonuçlarına göre veliler ekonomik, veli kaynaklı ve ailevi nedenlerden ötürü sorumluluklarını yerine getirmemektedirler. Yapılan bu çalışmada ayrıca katılımcılara velilerin sorumluluklarını yerine getirmeleri için neler yapılması gerektiği sorulmuş ve katılımcıların verdiği cevaplar neticesinde öneriler; devletin ve öğretmenlerin yapacakları faaliyetler olarak iki kategoriye ayrılmıştır. Devletin yapacakları arasında aileye yapılan yardımları özellikle kış mevsiminde artırmak, ücretsiz kahvaltı vermek, anne-baba olmadan evvel her bireye annelik-babalık eğitimi vermek, velilere çeşitli eğitimler vermek ve bu eğitimleri kullanıp kullanmadıklarını kontrol etmek, ev ziyaretleri ve bire bir görüşmeler yapmak, okul dışı farklı mekânlarda velilerle görüşmelerde bulunmak, gençlik merkezleri açmak, cami imamlarının farklı zamanlarda ve özellikle de cuma günleri velilerin sorumluluklarına ilişkin hutbeler vermesini sağlamak, okuma-yazma kursları açmak, verilen eğitimler ve kurslar sonunda mutlaka bir belge veya çeşitli ödüllendirmeler yapmak, erken evlenmenin önüne geçmek için çalışmalar başlatmak, taziye evlerini boşken eğitim merkezleri olarak kullanmak, televizyon kanallarında dizi ve program aralarında küçük reklamlar, kamu spotları ile velilerin yerine getirmeleri gereken sorumlulukları, annelik-babalık ile ilgili bilgileri halkla paylaşmak gibi öneriler geliştirilmiştir. Geliştirilen bu önerilerin dışında aynı araştırma benzer örneklem gruplarında nicel araştırma yöntemi kullanılarak araştırılabilir, sonuçlar genellenebilir ve devlet ortaya çıkan sorunlara topyekün bir önlem alabilir. Aynı araştırma sosyo-ekonomik düzeyi yüksek ve düşük bir okulda yapılarak velilerin yerine getirdikleri ve getirmedikleri sorumluluklarını kıyaslanabilir. Bu bölgelere yönelik yapılacak Avrupa Birliği, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu veya diğer kurum ve kuruluşlar tarafından projeler yapılabilir. Destekli projelerin sayıları artırılarak bu bölge insanının dışa açılması, yenilikleri görmesi, kendini önemli ve özel hissetmesi sağlanabilir. Projeler vasıtasıyla elde edilen gelir ile söz konusu okullara kaynak sağlanması için çeşitli çalışmalar başlatılabilir.

Anahtar Kelimeler: