Özet:

Bir kültür hazinesi olan Divanü Lûgati’t-Türk, bir yandan XI. asırda söz varlığının genişliğini ve çeşitliliğini gözler önüne sermekte, bir yandan da o dönemde insan ve toplum yaşamıyla, maddî ve manevî kültürümüzle ilgili, ilgi çekici kayıtlar ortaya koymaktadır. Bu bakımdan zamanımızdan yaklaşık bin yıl önce yazılan Divanü Lûgati’t-Türk, Türkçenin ilk sözlüğü olmaktan öte pek çok araştırmacının teslim ettiği üzere tarihi ve kültürel başvuru kaynaklarımızın da ilklerindendir. Sosyal bir varlık olan insan, toplum içerisinde yaşamak zorundadır. Toplumda yaşayan insanların sosyal ve ekonomik durumu farklıdır. İnsanlar, içgüdüsel olarak, yardımlaşma ve dayanışma eğilimindedir. Her milletin kendine özgü düşünüş ve yaşayış biçimi, dil, töre ve gelenekleri, toplumsal değer yargıları ve kuralları ile oluşan özellikleri vardır. Toplumsal hayatta karşılaşılan ve çözümünde zorlanılan problemler, yardımlaşma ve dayanışma yoluyla kolaylıkla çözülür. Divanü Lûgati’t-Türk’ün söz varlığı, birçok alanda olduğu gibi, XI. asır Türk toplumunda yardımlaşma ve dayanışma hakkında da önemli bilgiler içermektedir. Bu çalışmada, Divanü Lûgati’t-Türk’te yardımlaşma ve dayanışma ifadeleri tespit edilecek ve incelenecektir. Böylece, XI. asırdaki Türk sosyal yaşantısı, sosyal yardımlaşma ve dayanışma açısından açıklanmaya çalışılacaktır. Bu amaçla, önce Divanü Lûgati’t-Türk satır satır taranarak çağının sosyal yardımlaşma ve dayanışmasını yansıtan bütün kelime, deyim, atasözü, beyit ve manzum parçalar fişlenmiş; daha sonra elde edilen malzeme, kendi içinde sınıflanıp listelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: