Özet:

İsim ve sıfatlarla tanıtılan, kendisiyle kulluk ilişkisi kurulan aşkın varlığın esmâ veya vasıfları içinde “ism-i a‘zam” olarak ifade edilen isim veya isimlerinin olup olmadığı konusu zaman zaman tartışma konusu olmuştur. İfade etmek gerekir ki tevil imkânı, meseleye yaklaşım tarzı ve konunun farklı yönleri çeşitli yaklaşımlar doğurmuştur. Allah’ın zâtına nisbet edilecek isim veya sıfatlar çeşitli lafzî ihtilaflarla ilk dönemlerden itibaren Müslüman toplum nezdinde tartışma konusu olmuş bir mevzudur. Zât-sıfat veya isim-müsemma ilişkisi mezkûr tartışmanın temelini oluşturmuştur. İsimler konusundaki tartışmaların bir tarafını da ism-i a‘zam konusu oluşturmaktadır. İsm-i a‘zam diye bir olgunun var olup-olmadığı tartışmanın bir boyutu ism-i a‘zamın hangi isimler olduğu ise başka bir boyutudur. Ayrıca Kur’an’ın ism-i a‘zam konusunda doğrudan bir beyana yer vermeyip mezkûr konunun Sünnet’te yer bulması mevzuyu farklı bir mecraya taşımıştır. Bir başka ifadeyle Kur’an’ın bu konuya yer vermemesi kimi zaman mevzunun esnekliğini kolaylaştırmıştır. Bu meyanda Kur’an ve Sünnet özelinde değerlendirildiğinde ism-i a‘zam mefhumunun varlığı mümkün müdür? Tartışmalı olan bu mevzuya nasıl bir yaklaşım daha isabetli olacaktır? Bu konuda topyekün bir red isabetli midir? İsm-i a‘zam konusunun makul olmayan yaklaşımlarla suistimallere aracı kılınması bu gerçekliğin inkârını gerektirir mi? Konuyla ilgili deliller incelendiğinde -İslam alimleri arasında farklı yaklaşımlar olmakla beraber- “ism-i a‘zam” olarak tesmiye edilen olgunun “var olduğu” sonucu ortaya çıkacaktır. Konuyla ilgili farklı yaklaşımlar ise daha çok mevzudaki tevil edilebilirlikle ilgilidir. Bu araştırma mezkûr sorular bağlamında genel itibariyle dört bölümden müteşekkildir. Birinci bölümde isim, esmâ-i hüsna ve ism-i a‘zam terkipleri kavramsal bir analize tabi tutulmuş ve mezkûr kavramlarla iltica konusu ele alınmıştır. İkinci bölümde literatürde ve özellikle hadis kaynaklarındaki ism-i a‘zam muhtevalı bazı hadis rivayetleri incelenip bu rivayetlerin sıhhatiyle ilgili değerlendirmelere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ism-i a‘zamla ilgili İslam alimlerinin görüşlerine yer verilmiştir. Dördüncü bölüm ise aynı zamanda “sonuç” olarak düşünülerek ilgili yaklaşımlar bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Hangi isim veya isimlerin ism-i a‘zam olduğu konusu ilgili rivayetler haricinde bu araştırmanın dışında tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler: