Özet:

Cengiz Aytmatov, öze dönüşün gerekliliği ve ötekileşmenin tehlikelerinin farkındalığında bilinç olarak kolektif biyografyamızın hatıralar ve hareketlerden oluşan somut hamurunu yeni’den yoğuran bir sanatkârdır. Yaşamsal kaynaklara, değerler dünyasına yönelik tehditlerin kişi, toplum hatta insanlık üzerindeki tahribatının sorgulandığı anlatılarında, psikolojik ve sosyolojik göndermelerle simgesel söylemde evrensel metinler oluşturur. Simgesel kodların kendi oluş sürecindeki hayati etkisinin ve öneminin farkındalığındaki Cengiz Aytmatov, geçmiş ile şimdiyi akılda tutma ve karşılaştırma aracığıyla geleceği görmeyi hedefleyen aydınlık kimliktir. Eserlerinin mitten simgeye derinleşen kurgusal dünyasında, bireyin ve insanlığın kaderini aynı düzlemde aktarır. Cengiz Aytmatov’un imge ve düş ürünü Dağlar Devrildiğinde/Ebedi Nişanlı adlı romanı, duyusaldan düşünsele geçişi mümkün kılan kültürel bellek mekanlarının metinsel arketip niteliğinde kullanıldığı mitik değerlerden oluşan bir anlatıdır. Anlatı içinde anlatı ve genişletme yöntemlerinin yer aldığı eserde, söylemsel izlekler ve tinsel bağıntıda geçmiş ve şimdi aynasında dört uzam buluşur: Arsen Samançin ve kar parsı Caabars’ın öyküsü; gönderge metin olan Ebedi Nişanlı efsanesi ve de Son Söz olarak yer alan başkişi Arsen tarafından yazılan “Öldürmek-Öldürmemek” adlı hikâye. Eserde kurgu, yatay boyutta karakterlerin bireysel yaşam serüveninden; dikey boyutta ise, mitik düzlemde zamanla değişmez olanın eş zamanlı anlamından oluşur. Bu bildiride yatay ve dikey boyutlu dört katmanda kurgulanan Dağlar Devrildiğinde/ Ebedi Nişanlı adlı romanın mitik öğelerle donatılmış kurgusal dünyası tahlil edilecektir. Böylece değerler manzumesinin sağlam bir biçimsel kurgu ile metinleştiği eserin tinsel varoluş kaynaklarından ödünçlenen yapısı ve derin anlam dizgesindeki örtük anlamların somut dünyada yeni’lenme görüngüleri çözümlenecektir.

Anahtar Kelimeler: