Özet:

Günümüzde Irak Cumhuriyetine bağlı Federal bir yapının merkezi olan Erbil, ülkenin kuzeyinde bulunmaktadır. Bölge 1056 yılında Tuğrul Bey’in halifenin daveti üzerine Bağdat’a girmesiyle Türk hâkimiyetine geçer. Merkezi Selçuklu idaresinin 1157 yılında Sultan Sencer’in ölümü üzerine Atabekler ’in kontrolüne girer. Kanuni Sultan Süleyman’ın Irak Seferi sırasında (1535) Bağdat’la birlikte Osmanlı devletine katılır ve Birinci Dünya Savaşına kadar Osmanlı kontrolünde kalır. Birinci Dünya Savaşı ardından bir müddet Büyük Britanya egemenliğinde kalan bölge daha sonra Arapların egemenliğinde Irak Cumhuriyeti olarak bu günkü idari yapısına kavuşur. Türk egemenliğinde uzun tarihsel bir süreç geçiren bölgede çok sayıda Türk dönemi yapılanması gerçekleşir. Kale Erbil'in merkezinde yer almaktadır. Kalenin inşa tarihine dair ilk vurgular, Ebla Tabletleri'nde görünmekte olup, Asur döneminde özel bir önem kazanmaktadır. Erbil Hristiyanlık, Abbasiler ve Sasani devletleri için önemli bir merkez olmuştur. 1258 yılında kalenin Moğolların eline geçmesiyle Erbil'in önemi azalmaya başlanmıştır. 1535 yılında Kanuni Sultan Süleyman zamanında Erbil kalesi Osmanlıların hakimiyetine geçmiştir. 1555 yılında Baltacı Mehmed Paşa tarafından kale yeniden tamir edilmiştir. Kale 2014 yılında Dünya Mirası Listesi'ne girmeye başarmıştır. Son zamanlarda kaleyi yenileme çalışmaları halen devam etmektedir. Kale Hamam, Cami, 506 evden oluşmaktadır. Tophane, Tekkiye ve kale olmak üzere üç ana Mahalleye dağıtılmıştır. Bu araştırmada stratejik konumuyla şehrin önemli bir statüsünde bulunan Erbil kelesinin Osmanlı Devleti dönemindeki kültürel durumu incelemesine, Erbil coğrafyası ve tarihi yapısı üzerine genel bilgilere ve kaledeki Osmanlı mimari eserlerine yer verilmiştir. Kaledeki Osmanlı mimari yapısına ışık tutmanın yanı sıra kalenin klasik bir Osmanlı şehrinin izlerini taşıdığını göstermesi bakımından da önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler: