Özet:

Bu makalenin amacı belli değerlere bağlı ideal bireyleri/insan-ı kâmili yetiştirme iddiasında olan tarikatların, toplum hayatındaki etkisini menkıbelerden hareketle ortaya koymaktır. Bu amaçla Bayramî-Şemsî tarikatı özelinde konu ele alınmış ve söz konusu tarikata bağlı üç menakıpname anlamaya dayalı bir yöntemle incelenmiştir. Bayramî-Şemsî tarikatı menakıpnamelerinde hem tarikat mensuplarına hem de diğer insanlara hangi değerlerin nasıl bir içerikle sunulduğu, değerlerin benimsetilme sürecinde ne tür ceza ve ödül söylemlerinin vurgulandığı sorularına cevap aranmış ve böylece toplumsal zihniyetin oluşturulması süreci anlaşılmaya çalışılmıştır. Böyle bir incelemenin hem resmî eğitimin yaygın olmadığı dönemlerde tarikatların toplumu biçimlendirme ve bireyleri yetiştirme süreçleri hakkında bilgi vereceği hem de tarikatı ve ideallerini analiz edebilmeyi kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Söz konusu üç menakıpnamenin incelenmesi sonucunda Bayramî-Şemsî tarikatı menakıpnamelerinde adil olma, bağışlayıcı olma, doğru olma, itaatkâr olma, kanaatkâr olma, sabırlı olma, saygılı olma, tevazu sahibi olma, tevekkül sahibi olma ve yardımsever olma değerlerine sahip bireylerin idealleştirildiği bu değerlere tarikat içinde yeni anlamlar yüklendiği tespit edilmiştir. Özellikle itaatkâr olma, saygılı olma, yardımsever olma gibi değerlerin şeyh ve tarikat söz konusu olduğunda özel bir anlam kazandığı anlaşılmıştır. Bütün bu incelemelerden sonra tarikatlarda belli bir zihniyeti oluşturma adına belli değerlerin özellikle vurgulandığını, bilinçli olarak bazı değerlerin şeyhlere bağlandığını, hatta bazı şeyhlerin belli değerlerin temsilcisi olarak sunulduğunu ve tüm bu süreçte inananları tarafından yarı kutsal kabul edilen menkıbelerin şeyhlerin nüfuz ve otoritesini yaygınlaştırmak, tarikatın itibarını sağlamak gibi önemli işlevler üstlendiğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler: