Özet:

İnsan davranışları ile ilgili determinizm-iradecilik dikotomisi, gerek sosyal bilimlerde gerekse dini ilimlerde teorik kamplaşmalara sebep olmuştur. Sosyolojide, bireyin eylemini belirleyen yapı ve sistemleri vurgulayan makro teoriler üreten pozitivist-natüralist sosyal bilim anlayışı determinist kampta; yapı ve sistemleri inşa eden insan faili vurgulayan teorilere vücut veren yorumlayıcı-hümanist perspektif ise iradeci kampta yer almaktadır. Kelam ilminde de, insan davranışı ile ilgili aynı tartışmanın izini sürmek mümkündür. Ancak burada, meselenin kader inancıyla bağlantılı olarak tartışıldığını görmekteyiz. Kelamda; sosyolojideki insan davranışını belirleyen yapı, sistem, vb. yerini kâdiri mutlak yani sonsuz ve sınırsız kudret, ilim ve irade sahibi bir tanrı almaktadır. İslami ilimlerde, insan davranışlarının Allah tarafından önceden belirlendiğini ima eden kader problemi, Allah’ın sonsuz irade ve kudretiyle insan özgürlüğünü ve dolayısıyla insanın dini ve ahlaki sorumluluğunu telif etme sorunudur. 

Anahtar Kelimeler: