Abstract:

Nerede ve ne zaman yapılmaya başladığına kesin bir cevap verilemese de, yünü keşfeden insanın ilk tekstil ürünü keçedir. Yün lifinin fiziksel bir özelliği olan keçeleşme, nemin ve sıcaklığın etkisiyle elyafının üzerinde bulunan örtü hücrelerinin açılması ve birbirlerine tutunup girift bir yapı oluşturması ile meydana gelir. İklim şartlarının ağır olduğu Orta Asya’da göçerler tarafından kullanılan keçe, Türk boylarının göçü ile Anadolu’ya gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin yerleşik toplum düzenine geçişi ile konar-göçer kültürünün önemli bir öğesi olan keçenin üretiminde zamanla azalma görülmüş ve çadır olarak kullanımı neredeyse ortadan kalkmıştır. Sanayi Devrimi’nin yaşanması ile tekstil alanında üretim hızlanmıştır, bu süreçten etkilenen tekstil ürünlerinden biri de keçedir. 2. Dünya Savaşı sonrası yaşanan ekonomik sorunlar yeni hammadde arayışını hızlandırmış ve yapay liflerin üretilmeye başlanmasıyla tekstil endüstrisinde yeni bir dönem başlamıştır. Yeni materyaller ve farklı tekniklerin birleşmesi sonucunda ortaya çıkan Nonvowen’lar keçeye duyulan gereksinimi en aza indirmiştir. Tarihsel süreçte yer yaygısından çadıra, başlıklardan kundağa kadar geniş bir kullanım alanına sahip olan keçenin geleneksel el sanatları içerisinde zanaat ürünü olarak değerlendirilmesi yeni dünya düzeninde artık olası değildir. Bu bağlamda göçebe kültürün önemli bir öğesi olan keçenin, bu düzende var olabilmek için kimlik değiştirmek zorunda kaldığını söyleyebiliriz. Birçok kullanım alanının dışında kalan keçe, form alabilme, aldığı formda kalabilme ya da farklı malzemelerle kullanılabilme gibi özellikleriyle artık karşımızda bir sanat objesi olarak yer almaktadır. Kullanım alanının neredeyse ortadan kalkmasıyla bu dönüşümü açıklamak yeterli değildir. Ancak keçenin çağdaş sanat içinde kendine yeni bir ifade alanı olarak yer alması geleneksel el sanatları çerçevesinden çıkmasıyla başlamıştır denilebilir. Geleneksel kullanımının dışına çıkarak estetik ve işlevsel bir değer olarak varlığını sürdüren keçe ile sanatçılar kimi zaman geleneksel üretim tekniklerinden uzaklaşarak lif sanatının sınırlarında değerlendirilebilen yapıtlar vermişlerdir. Keçenin plastik bir malzeme olarak sanatsal ifade gücünü yapıtlarına alan sanatçılar, kavramsal yapıtlarında da güçlü bir anlatım aracı olarak kullanmışlardır. Bu çalışmada amaç Anadolu’da keçenin güncel sanattaki durumunu saptamaktır.

Keywords: