Özet:

Karabet Tomayan, İngiliz ve Amerikan misyonerlerinin Osmanlı topraklarında Protestan nüfus yaratma çabalarının hız kazandığı yıllarda Merzifon’da yaşamış bir Osmanlı Ermenisiydi. Fransızların Katolikleri, Rusların Ortodoksları himaye ettiği bu Tanzimat yıllarında İngiliz ve Amerikalı misyonerler de Gregoryen ve Katolik Ermenilerden kendilerine bir cemaat teşkil etme yarışı içerisindeydiler. Zeki ve gelecek vaat eden bir genç olarak Tomayan, misyonerlerin dikkatini çekmeyi başardığında onların okullarına devam etmiş ardından Avrupa’ya giderek Protestan bir üniversitede eğitimini tamamlamış ve Merzifon’a doğduğu topraklara bir öğretmen olarak dönmüştü. Ancak Karabet Tomayan adını Osmanlı topraklarında ne gördüğü yüksek din eğitimi, ne doktora tezi, ne profesör unvanı ile değil “Küçük Ermenistan Hınçakyan İhtilal Cemiyeti” reisi olarak duyurdu. 6 Ocak 1893’te Ankara ve Sivas vilayeti dâhilinde pek çok kasaba ve köyde dağıtılan bildiri ve çıkan olayların sorumlusu olarak tutuklandı, mahkûm edildi. İdam cezası sürgüne çevrilen Karabet Tomayan, 1914 yılı başlarında tam da büyük bir dünya savaşının başlangıcı olan yıllarda “Ermeni Âliminin Mühim Bir Makalesi”, “Türkler ve Ermenilere – Profesör Tomayan’ın İki Millet Ricaline Bir Teklifi” başlıklı yazılarıyla Osmanlı coğrafyasında bir kez daha adını duyurdu. Bu makalede Karabet Tomayan’ın profesörlükten esarete, idamdan sürgüne, sürgünden milletvekilliğine doğru hızla değişen hayatının son demlerinde Türk ve Ermeniler için kaleme aldığı makalelerindeki ikazları, nasihatleri ve temennileri ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler: