Özet:

Dinin nihaî gayesi, insanları cemaat haline getirerek selamete eriştirmektir. Müminlerin nihaî gayesi muhabbet, muhabbete giden yol cemaat, cemaate giden yol da sohbet, yani, beraberliktir. Nebî, sünneti aktardığı sohbetle cemaati kurar; sünnet ve cemaati tasavvuf yaşatır. Âdette sohbetle, nebî ve şeyhin sünneti talimiyle, ibadette cemaat oluşur: Dolayısıyla sünnet/tasavvuf münasebeti, cemaat/sohbet ayırımına tekabül eder; tarikat sohbeti, fertleri sünnet cemaatine götürür. Nakşi­bendîliğe “ashâb ve sohbet tarikatı” denmesi bu yüzdendir. Hem cemaat, hem tarikat mânâsında kullanılan uhuvvet=brotherhood tabiri, cemaatin ancak tasavvuf tarafından kurulabileceğini, dolayısıyla “tasavvufî cemaat”in “atlı süvari” kabilinden fazlalıklı bir tabir olduğunu gösterir. Tasavvufun cemaat arayışı, mümin fertlerin cemaatleşmesine münhasır değil, dinin boyutları ve kanallarına da şâmildir. Nakşi­bendîlik, Selefîlik ile Sünnîlik denen diyanetin iki tarzını olduğu gibi, şeriat-tarikat-marifet-hakikat denen dinin dört kapısını da terkip ederek daha büyük, kalıcı cemaat inşasını başarmıştır. Cemaatin net tarifi, onu cemaate benzeyen örgüt-vârî yapıdan ayıran yönleri ortaya çıkaracaktır.

Anahtar Kelimeler: