Özet:

İslam literatürünün ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilen siyer kitapları, her toplumda olduğu gibi Bengallilerin de İslam dinini benimsemeleriyle birlikte büyük bir iştiyakla yazılmaya başlanmıştır. Zaman içerisinde Bengallilerin ana dili olan Bengalce’de de birçok siyer kitabı kaleme alınmıştır. Ancak, bölgede ilk zamanlar Farsça ve Urduca gibi dillerin yazı dili olarak kullanılması ve halk arasında sözlü kültürün yaygın olması nedeniyle Bengalce’deki siyer çalışmaları 14. Yüzyıl gibi geç bir dönemde başlamıştır. Dolayısıyla ilk dönemlerde daha çok farklı konulu eserlerin içinde Hz. Peygamber’i öven naatlara ve şiir tarzında yazılan müstakil eserlere rastlanmaktadır. Sonraki dönemlerde yazılan mensur siyer kitapları, Bengalce yazılı dini kültürün gelişmesine önemli katkılar sağlamış ve kitapların muhtevasında yerel kavramların ve unsurların kullanılmasıyla birlikte toplumdaki peygamber tasavvurunu geliştirmiştir. Bu makalede, önce Bengallilerin yaşadığı Bengal bölgesinin coğrafi konumu ve bugünkü Bangladeş ve ardından bölgeye İslamiyet’in girişi hakkında kısa bilgiler verilmiştir. Bu bağlamda, özellikle ilk dönem Müslüman coğrafyacıların eserlerinde geçen bölge hakkındaki bilgiler ve Çin ve Batı Asya arasındaki uluslararası deniz ticaret güzergâhı üzerinde faaliyet gösteren Müslüman tacirlerin ilk İslâmî devirlerden itibaren Bengal bölgesindeki sahil liman şehirlerine uğramaları ve onların ticarî faaliyetleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Yine, 13. Yüzyılın başlarında Delhi Türk Sultanlığı’na bağlı ünlü Türk kumandanı Muhammed Bahtiyar Halacî’nin Bengal bölgesinin fethini gerçekleştirmesi ve akabinde Bengallilerin önemli bir kısmının çeşitli faktörlerin de etkisiyle zamanla İslamiyet’e girişleri ele alınmıştır. Her ne kadar Bengallilerin İslamiyet’le tanışmaları Müslüman tacirler vasıtasıyla ilk İslami devirlerde olmakla birlikte, yaygın ve esas İslamlaşmaları bölgenin fethinden sonra 13. Yüzyıl başlarından itibaren gerçekleşmiştir. İslam hakimiyeti döneminde her ne kadar ilk zamanlarda Farsça ve Urduca hakim yazılı diller olarak kullanılmakla birlikte yerli halkın İslamlaşmasına paralel olarak Bengalce yazılı literatürün gelişmesi de hız kazanmıştır. Bengal edebiyatının ilk, orta ve modern dönemler olarak gelişimi üzerinde durulduktan sonra, orta döneminde Bengalce siyer eserlerinin ilk örnekleri yazılmaya başlanmıştır. Son olarak makalede Bengalce siyer yazıcılığının bilinen ilk örnekleri inceleme konusu yapılmıştır. Hz. Peygamber’i konu alan veya onu öven ilk eserlerin kısaca müellifleri tanıtılmaya çalışılmış ve eserlerinin başlıca özellikleri ve siyer yazıcılığına katkıları konu edinilmiştir. Bu kapsamda, ilk olarak Hz. Peygamber ile ilgili şiirler yazan Ramai Pandit (13. Yüzyılın sonları), Şah Muhammed Sagir (tah. 1409) ve Alaol (ö.1680) gibi şairler ile Hz. Peygamber’in hayatını veya o dönemden bir olayı kitabında konu edinip müstakil manzum şiir kitapları kaleme alan Şair Zeyneddin (ö.1481), Şah Birid Han (ö.1550) ve Seyyid Sultan (ö.1648) gibi şairler ele alınmıştır. Özellikle Bengalli bu müelliflerin şiirlerinde ve eserlerinde nasıl bir peygamber tasavvuru ortaya konulduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: