Özet:

Muş Sancağı, Osmanlı Devleti’nin idari sistemi içerisinde bazen Van ve Erzurum Eyaletlerinin sancak merkezi, bazen de Bitlis’e bağlı bir nahiye olarak kalmıştır. On altıncı asrın ilk yarısından itibaren yerel beyler tarafından idare edilmiştir. Ondokuzuncu asrın ilk yarısından itibaren Osmanlı Devleti’nin diğer topraklarında görülen Ermeni kışkırtmaları ve sonucunda gerçekleşen Müslüman katliamı burada yoğun olarak yaşanmıştır. Bölgede görülen İngiliz ve Fransız kışkırtmalarına coğrafi olarak daha yakın olan Rus kışkırtma ve desteğinin de eklenmesi vahşetin büyüklüğü artmıştır. Arşiv belgelerinde tespit ettiğimiz vahşet yöntemleri, bu milletin isminin katliam ile anılmasına sebep olmuştur. Ermeniler I. Dünya Savaşı sırasında Muş erkek nüfusunun cephelere gitmesini fırsat bilerek ve adı geçen devletlerden destek alarak kadın, çocuk, yaşlı demeden katliamlara girişmişlerdir. Ermenilerin bu bölgede Müslüman nüfusa karşı katliamlara girişmesinde Ermeni rahip ve papazların, bulundukları kiliselerde dini ayinleri bırakarak silah depolamaları ve Ermeni çeteleri barındırmalarının büyük etkisi olmuştur. Van ve Erzurum’daki İngiliz ve Fransız konsolusların Ermenilere silah, para ve yiyecek yardımları olmuştur. Amerika ve Rusya’daki Ermenilerden silah temin eden Taşnaksütyun ve Hınçak örgütleri, kiliselerin de yardımıyla dağıtmı yapmışlardır.

Anahtar Kelimeler: