Abstract:

Bu makale ahkam defterleri ve muhasebe defterlerinden yararlanarak 16. yüzyılın ikinci yarısında Halep hazine defterdarlığı üzerine bir incelemedir. Başta Arap defterdarlığından Halep defterdarlığına geçiş süreci hakkında inceleme yapıldı. İkinci olarak Halep hazinesine ait olan MAD.d7146 üzerinden Halep defterdarının hazırlayıp merkeze sunması gereken vesikalar (muhasebe, arz, ve irsaliye muhasebesi) tespit edildi. Aynı zaman da bu vesikalar merkezî hükumet için defterdarlık yapanların işlerini değerlendirmek bakımından da önemlidir. MAD. d7146 içinde bulunan muhasebelerinden ikisiyle dönemin tarihçisi Selânikî’nin kayıtları karşılaştırarak bu defterin büyük ihtimalle 1594 yılında Halep defterdarlığı yapanlar üzerinde açılan soruşturmalar sonucunda hazırlanmış olabileceği saptandı. Aynı defterden hareketle Halep defterdarı için en önemli işin, vilayet dışındaki harcamalara yönelik gelir temin etmek olduğu belirlendi. Halep defterdarının iki önemli işi vardı: 1) Topladığı çeşitli gümüş paraları altına çevirip merkeze veya merkezin istediği yere göndermek (irsaliye), 2) Doğu sınırında bulunan askerlerin maaşlarının gönderilmesi (mesela Erzurum ve Kars kaleleri). Son olarak devlet muhasebeleri ve sancak tevcih defterlerinden yararlanarak 1570-80’li yıllarda Osmanlı maliye teşkilatının değişmeye uğradığı tespit edildi. Bu yeni durumda defterdar olanlar mevkiye gelmeden önce sanki mültezim gibi merkeze karşı belli bir miktarda irsaliye kısmını taahhüt etmişlerdir. 

Keywords: