Özet:

Hâricîler ve Mutezilenin iman-amel bütünlüğü görüşünün doğurduğu en önemli dini ve toplumsal sonuç tekfirdir. Allah Teâlâ’nın bir Müslümanın haksız yere öldürülmesini katiyyen yasaklamasına rağmen tekfir pek çok defa Müslümanlar arasında ciddi çatışmalara sebep olmuştur. Hâricîlerin başlattığı bu şedid ve yanlış uygulama günümüzde de DEAŞ vb. örgütler tarafından devam ettirilmektedir. Bu halin neticesi de Müslüman cğorafyada durmak bilmeden akan kandır. Fakat ehl-i kıble tekfir edilemez düsturu Ehl-i sünneti amelin imandan bir parça olmadığını kesin olarak savunmaya itmiştir. Amelin imanın parçası olmadığı düşüncesini kabul etmenin gerekliliği ortadadır. Aksi takdirde insan olmanın sonuçlarından birini, yani “nefsi yarattık ve ona fücuru ve takvayı ilham ettik” ayetinin işaret ettiği üzere hata yapmanın bedelini tard edilerek ve belki öldülürek ödemek zorunda kalınabilirdi. Ayrıca iman-amel ayrımı ilkesi sadece siyasi değil dini açıdan da sağlam temeller üzerine oturmuştur. Pek çok nass bu ilkeyi destekler niteliktedir. Özellikle Hanefî gelenek bunun üzerinde titiz şekilde durmuştur. Mesela İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe yazdığı rislalerde ve hassaten yazdığı rislalerde ve hassaten el-Âlim ve’l-müteallim’de meselenin önemine dikkat çekmiş, bir müminin asla tekfir edilemeyeciğini defaatle vurgulamıştır. Bununla beraber özellikle günümüzde, DİB ve IIIT gibi kurumlar tarafından dini hayat konulu anketler yaptırılmıştır. Bu anketlerde iman etme ve namaz kılma, oruç tutma gibi ibadetlerin ifasına dair yüzdelik veriler yayınlanmıştır. Anketlere göre iman etme oranı %98 gibi çok yüksek bir orandayken ibadetler %40 olarak imana nispetle çok düşük kalmıştır. Anketlerin sonuçları göz önüne alındığında, Ehl-i sünnet itikadına sahip bazı insanların bilerek ya da bilmeyerek müslüman düşünce tarihinde amellere karşı tutumuyla Ehl-i sünnet tarafından da tenkit edilmiş olan bir takım fırkalar gibi amellerin taşıdığı değeri önemsemediği veya farkında olmadığı kanaati bizde hâsıl olmuştur. Çünkü birtakım insanlara amellerden, taatlerden ya da masiyetlerden bahsedildiğinde kendisinin iyi kalpli olduğunu söylediği ve dürüstlük, adillik vb. hasletlere sahip olduğunu söylemektedir. O kişi bu söyledikleriyle adeta saydığı özelliklerin amelden daha değerli olduğunu, iman ettiği takdirde bu özelliklere sahip olarak yaşamını sürdürdüğü takdirde amele ihtiyacını beyan etmek istemektedir. Bu vaziyet zihnimizde iman-amel ayrımının ameli imandan ayrımakla birlikte tamamen dışladığı ve dini hayatta bir yeri olsa da en azından cennete girmek için çok da gerekli olmadığı fikrinin toplumda yaygın bir hal aldığı düşüncesini uyandırmıştır. Bu makale iman-amel ayrımının ne anlama geldiği, amelin nasıl bir değer taşıdığı ve Ehl-i sünnetin bu fikirle aslında neyi kastettiği açıklanmaya, her kavram yerli yerine konulmaya çalışılacaktır. En eski kelam kaynaklarından yola çıkmak suretiyle hususiyetle de Hanefî kaynaklara müracaat edilerek imana verilen anlam ortaya konulacaktır. Daha sonra amelin imana göre konumu ve imanla olan bağlantısı incelenecektir. Neticede de amelin müminin dini yaşantısında rolünün ne olduğu açığa çıkarılmaya gayret edilecektir. Böyle bir çalışmanın dinin birbirinden bağımsız olgular üzerine bina edilmediğini, hepsinin birlikte dini bütünlüğü oluşturuduğunu göstermek açısından önemi vardır. “Hâlbuki onlara, Allah’a kulluk etmeleri, Hanîfler olarak O’na yürekten inanıp boyun eğmeleri, namaz kılmaları ve zekât vermeleri emredilmişti. Doğru din de işte budur” ayetinin açıkça beyan ettiği üzere hern ne kadar imanla amel farklı olgular olsa da bunların hepsi bir ayara geldiğinde dopru dini hayat ortaya çıkmaktadır. Makale bu ayeti düstur edinerek bir nevi deneme edasıyla kelam açısından, özelde de Hanefîlere göre amele nasıl bakılması gerektiğini tespit etme çabasındadır.

Anahtar Kelimeler: