Özet:

Teknoloji, sanayi ve eğitim alanında Batı’dan geride kalan Doğu ülkeleri özellikle Türk-İslam halkları son üç asırda büyük devletlerin sömürgesi haline gelmiştir. Sanayi ve teknolojik ilerlemeye ayak uyduramayan halklar, özellikle Türk dünyası için bu durum çok vahim sonuçlar doğurmuştur. Türkiye hariç tüm Türk ülkeleri Rus istilasına maruz kalarak bağımsızlıklarını yitirmişlerdir. Ayrıca tüm maddî ve manevî zenginliklerinin talan edilmesinin yanı sıra insanî yönden de büyük kayıplar yaşamışlardır. Türk-İslam dünyasında aydınlar bu durumdan kurtulmanın yollarını aramışlardır. Özellikle Kırımlı Gaspıralı İsmail Bey’in “Dilde, fikirde, işte birlik” gayesi bu yönde atılan çok önemli bir fikrî adım olmuştur. Onun bu doktrini çerçevesinde Türk dünyasında yeni usulde eğitim veren mektepler açılmış, millî matbuat ile tiyatronun temeli atılmış, Türk halkları arasında ortak dil oluşturma girişimleri başlatılmıştır. Bütün bunlar kısa müddette semeresini vermeye başlamıştır. Bu semereye vesile olan Gaspıralı İsmail Bey Türk dünyasında Ceditçiler tarafından Cedit hareketinin babası olarak sevilmiştir. Onun vefatı Türk-İslam dünyasını yasa boğmuştur. Türkistan’da revaç buldurduğu gazete ve dergilerde Ceditçi aydınlar tarafından ona ithafen taziye mesajları yayınlanmış; mersiyeler yazılmış, Türkistanlı aydınların onunla ilgili anıları paylaşılmıştır. Özbek Cedit şiirinde Gaspıralı İsmail Bey’in vefatıyla ilgili birçok şiir kaleme alınmıştır. Şairler, yazdıkları mersiyelerinde bir taraftan Gaspıralı İsmail Bey’in üstün ahlâkı, karakteri, duruşu, milletine olan sevgisi, vatanperverliği, ülkü sahibi olması gibi yüksek özelliklerini terennüm ederek Türk-İslam dünyasının kaybettiği bu müstesna şahsiyetin gerçekleştirdiği reformları anmışlardır. Diğer taraftan Müslüman Türk halklarını manevî “baba”ları olan Gaspıralı İsmail Bey için yas tutmaya, ruhuna dualar etmeye ve en önemlisi de kıyamete kadar onu unutmamaya davet etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler: