Özet:

Fizyolojik bir durum olup insanların dinlenmesini, büyümesini ve gelişmesini sağlayan uyku, kültürümüzde çeşitli şekillerde kullanılmıştır. Türk destanlarında tehlikeye davetiye çıkaran bir durum ve bir yiğidin büyüyüp güçlenmesini sağlayan hâl olarak karşımıza çıkan uyku, mitolojik anlamda metafizik âlemle bağlantı kurmanın bir yoludur. İnsan uyuduğunda semboller âlemine geçiş yapar ve rüyalar vasıtasıyla gelecek hakkında çeşitli çıkarımlarda bulunur. Gelenek bağlamında düşünüldüğünde ise uyku, küçük ölümdür veya ölümün kardeşidir. Bu sebeple dilimizde ölüm uykusu, ecel uykusu, ebedî uyku, ferâgat uykusu gibi ölüm-uyku ilişkisini ifade eden sözlere rastlamak mümkündür. Bundan başka günlük hayatta karşılaşılan çeşitli durumları ifade etmek için de uykudan faydalanılmıştır. Dalgınlık sebebiyle ortaya çıkan uyuşukluk için gaflet uykusu, çabuk uyanılabilen uykuyu anlatan tavşan uykusu, kolay kolay uyanılamayan uyku için taş uykusu gibi birleşik sözler kullanılmaktadır. Klasik edebiyat şairleri de hargûş uykusu, hâb-ı bârân, hâb-ı nâz, seher uykusu gibi tamlamalar veya tamlamaların Türkçe karşılıklarını şiirlerinde sık sık kullanmışlardır. Öyle ki bu çalışmanın konusunu oluşturan Necâtî Beg Divanı’nda uykuyla ilgili kavramların geçtiği beyit sayısı 45’tir. Bu kadar farklı kullanımıyla kültürümüzde önemli bir yere sahip olmasına rağmen klasik edebiyat çalışmaları arasında uykuyla ilgili herhangi bir araştırmaya rastlanmamıştır. Dolayısıyla kısmen de olsa uykunun anlam çerçevesini belirleyebilmek düşüncesiyle bu çalışmada, Necâtî Beg Divanı’nda uykunun kullanım özellikleri üzerinde durularak elde edilen veriler tasnif edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: