Özet:

Seyahat, güçlü bir merak dürtüsünün sebep olduğu kendine benzemeyeni keşfetme ve tanımlama ihtiyacına karşılık gelen bir kelimedir. Suyun yeryüzünde sürekli akması anlamında Arapça “seyh” kelime kökünden türerken, bu manadan gelen çağrışımla suyun âlemi dolaşması gibi yerküre üzerinde dolaşan kişiye de seyyah denilmektedir. Bu zincirin son halkası ise seyyahın ürünü olan seyahatnameler ise günümüzde bile değeri bilinen bir kavramdır. Aslına bakmak gerekirse herkesin sahip olamadığı bilgiyi merak uyandırıcı, kışkırtıcı ve ebedi bir metin haline dönüştüren seyyahı tanıma ve onu besleyen kaynakları saptama ihtiyacı, seyahatname adı altında açılacak tüm konu başlıklarının en kayda değer koşulu olarak görülmelidir. Özellikle bir seyyahın, devlet görevlisi, aydın, tüccar, bilim adamı, asker, hacı, esir, din adamı, misyoner, maceracı gibi değişik isim ve unvanlarla birlikte, eğitim düzeyi, inanç ve çıkarı gibi faktörler neyi, nasıl ve niçin söylediklerini de önemli kılmaktadır. Seyyahlar ve seyahatnameleri tarihin gizli tanığı gibidir. Seyyahlar, şehirler ya da toplumlar hakkında devletin resmî belgelerinde göremeyeceğimiz; sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan çok sayıda ayrıntıyı eserleri sayesinde kuşaktan kuşağa aktararak taşıyıcı görevini üstlenmektedir. XIX. yüzyıl Osmanlı dünyasında, önemi gittikçe artan ve Güneydoğu Avrupa’nın en önemli şehirlerinden biri olarak hızla gelişen Selanik, Balkanların en kozmopolit kentlerinden birisidir. Selanik’e gelen çok sayıda seyyah, ilk başlarda şehrin dış görünüşü ve yapıları ile ilgilenirken sonrasında pek çok farklı etnik unsurun bir arada ve barış içinde yaşamasını hayretle kaleme almış, devamında şehirdeki nüfus, din, sağlık gibi gündelik hayata ilişkin ilgi çekici bilgiler vermişlerdir. Bu çalışmada XIX. yüzyıl boyunca Güneydoğu Avrupa’nın kültürel, ekonomik ve dini bağlantılarının kesişim noktası haline gelen Selanik’i ziyaret edip bu sürece canlı tanık olan yirmiye yakın seyyahın kent ile alakalı olarak verdikleri daha önce gün yüzüne çıkmamış ilgi çekici bilgiler incelenecek ve üzerine tespitlerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: