Abstract:

İranlı şair ve tarihçi Muhammed b. Ali. b. Muhammed Şebânkâreî tarafından yazılan Mecmau’l-Ensâb adlı eser, yazıldığı dönem ve içerdiği bilgiler bakımından çok önemli ve güvenilir bir eserdir. Eserimiz genel bir tarih kitabı olup insanlığın, yıldızların ve tabiatın yaratılış hikâyeleriyle başlar. Eserde İslam öncesi İran hükümdarları tarihî anlatıldıktan sonra İskender ile eski Yemen ve Irak krallarının ardından İslami dönemde özellikle müellifin memleketi Kirman, Hürmüz ve Yezd bölgelerinin yöneticileriyle ilgili önemli bilgiler verilir. Sadece bölgede var olan devletler değil aynı zamanda Abbâsî halifelerine bağlılıkları sebebiyle, onlar hakkında da bilgilere ulaşmakta mümkündür. Mecmau'l-Ensâb, Alp Tegin ile başlayan ve Hüsrev Şah'ın Alâeddin Gûri tarafından ortadan kaldırılmasına kadar gelen Gazneliler tarihî hakkında ayrıntılı ve orijinal bilgiler içermesi, Gazneliler’in kurucusu Sebük Tegin’in kendi hayatının ilk dönemlerini anlattığı ve oğlu Mahmud’a öğütler verdiği Pendnâme’nin metnini ihtiva eden tek eser olması bakımından büyük önem taşır. Şebânkâreî, Sebük Tegin’in Zabülistan’da Türkler arasındaki ikta sisteminin düzenlenmesini anlattığı bölümde özgün açıklamalara yer verir. Eser, aynı zamanda güney Fars bölgesindeki (Şebânkâre) mahalli hânedanlar hakkında bilgi içeren ilk tarih kitabıdır. Eser, İslam devletlerinde meydana gelen olayların yanı sıra bu bölgenin iktisadi, sosyal ve kültürel yapısı ile ilgili bilgiler vermekle kalmayıp, diğer milletlerin gelenekleri ve inançları hakkında da önemli bilgiler içermektedir. Bu değerli eserin millî tarihîmiz açısından bir eksikliği daha gidermesi adına Saffârîler, Sâmânîler, Gazneliler, Deylemler, Selçuklular, Gurlular, Bâtınîler ve Hârizmşahlar ile ilgili ilk dokuz bölümünü Farsçadan Türkçeye çevirdikten sonra, konuyla ilgili diğer eserlerle karşılaştırıp eserin değerlendirmesini yapmaya çalıştık.

Keywords: