Abstract:

Modernleşme, Batı dışı toplumlarda Batı’ya ait kültürel değerlerin de benimsenmesini içerebildiği için sancılı bir süreç olarak gerçekleşmiştir. Modernleşmek için gereken Batılı toplumların örnek alınması, ulusal kimliğin kaybedilmesi tehlikesine yol açar. Bu tehlikeyi bertaraf etmek için kullanılan yöntemlerden birisi Batı kültürünü ve ulusal kültürü uyumlaştırabilecek bir tarih anlatısı inşa etmektir. Bu makalenin ana teması, Halikarnas Balıkçısı’nın bu amaca ulaşmak için geliştirdiği tarih anlatısının ve bu anlatıya içkin olan çelişkilerin kuramsal bir çerçevede incelenmesidir. Türk Hümanizması olarak da bilinen Mavi Anadoluculuk akımının kurucularından olan Balıkçı, “Bütüncül Batılılaşma” yaklaşımını savunur ve tarih anlatısını da buna uygun olarak kurar. Balıkçı’nın tarih anlatısında birbiriyle iç içe geçmiş iki boyut vardır: evrensel tarih ve milli tarih. Evrensel tarih anlatısı Batılıların uygarlık tarihindeki ayrıcalığı fikrini reddeder ve Batı kültürüne atfedebilen değerlerin aslında farklı kültürlerin etkileşimiyle ortaya çıktığını savunur. Bu nedenle daha kozmopolit ve içerici bir tarih yorumu sunar. Milli tarih anlatısı ise, evrensel anlatıyla çelişme pahasına, evrensel değerlerin Anadolu’da ortaya çıktığını savunur. Bu nedenle Anadolu’yu merkeze alır ve Anadolu uygarlığının gerçek varisi olarak gördüğü Türk milletini yüceltir. Bu yüzden millî tarih anlatısı milliyetçi ve hatta hatta yer yer şovenist bir yaklaşımın izlerini taşır. Tezatlıklarına rağmen bu iki anlatı, Balıkçı’nın eserlerinde yan yana var olur. Balıkçı’nın eserlerinde gözlemlenen bu çelişkili yapı Batı dışı toplumlardaki milliyetçilik ve Batılılaşma arasındaki ilişkiye odaklanan Plamenatz’ın ortaya koyduğu kuramsal çerçeveden yararlanarak incelenecektir.

Keywords: