Özet:

Ak-koyunlular, Tur Ali Bey zamanında Anadolu’da önemli rol oynadılar. Onların ilk merkezleri Diyarbakır oldu. Timur’un Anadolu’ya yaptığı seferler, buradaki siyasi yapıyı etkiledi. Tur Ali Bey’in ölümünden sonra Ak-koyunluların başına Kutlu Bey geçti. Kutlu Bey zamanında güçlenen Ak-koyunlular, Bayburt-Erzincan yörelerine yerleşmeye başladılar. Ak-koyunlular, Timur ile ittifak yaptı. Özellikle Osman Bey zamanında Doğu Anadolu’ya hâkim olmaya başladılar. Ak-koyunluların bu politikası, Osmanlı Devleti’ni tedirgin etti. Fatih Sultan Mehmed kısa zamanda Osmanlı ordusu savaşa hazır hale getirdi. Bu sırada Karamanoğlu ve Venedik’te Uzun Hasan’ı Osmanlılarla savaşması için teşvik ettiler. Nihayet 1473 baharında Osmanlı sultanı vezirleri, beyleri ve askeri ile İstanbul’dan Anadolu’ya hareket etti. Öncelikli olarak Akıncı beyi Mihaloğlu Ali Bey’e Sivas üzerine akınlar yapmasını söyledi. İskender Bey’i Kayseri’ye Sancak beyi olarak tayin etti. Baki Bey de Subaşı olarak Niksar’a tayin edildi. Sonuç olarak Otlukbeli savaşında Fatih Sultan Mehmed Ak-koyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ı yendi. Bundan sonra Osmanlı-Ak-koyunlu ilişkileri gerginleşti. Osmanlı- Ak-Koyunlu münasebetleri, Uzun Hasan’ın Otlukbeli savaşında mağlup olmasından sonra farklı bir yola girerek yerini iyi ilişkilere bıraktı. Erzurum ve Erzincan yörelerindeki Bayındırlı aileleri Osmanlı hizmetine girdiler. Fatih Sultan Mehmed’den sonra Osmanlı tahtına geçen oğlu II. Bayezid, Trabzon valiliğine Selim Han’ı tayin etti. Şehzade Selim’in valiliği sırasında Osmanlıların doğuya karşı siyasetlerinde değişiklik oldu. Esasen Ak-Koyunluların yıkılmasından sonra İran’da kendi devletini kuran Şey Haydar’ın oğlu Şah İsmail tahta geçmesi ile Tebriz merkezli kurulan diğer Türk devletleri Kara-Koyunlu ve Ak-Koyunlular gibi Doğu Anadolu ile ilgilenmeye başladı. Kendisine tabi olmayan Bayındırlılara karşı güçlü bir siyaset izlemeye başladı. Özellikle Bayburt, Mama Hatun/Tercan, İspir, Pasinler, Erzurum, Erzincan, Karakulak ve Pulur bu şiddet politikasından oldukça fazla etkilendiler. Bu kötümser havada Osmanlı başkenti de gereği gibi yardımcı olamadı. Ancak Trabzon valisi Şehzade Selim, gelecekteki tehlikeyi zamanında teşhis edebildi ve Trabzon, Erzincan ve Bayburt havalisindeki Safevi nüfuzuna karşı çıktı. Bu sırada bölgede Osmanlıların müttefiki olarak Ferah/Ferruh-şad Bey bulunuyordu. Ferah-şad Bey son Ak-Koyunlu Sultanı Murad’ın veziri olup 1501’de Tebriz’in kaybedilmesinden sonra Şah İsmail’in önünden kaçarak Trabzon’a sığındı. Selim Han, Şah İsmail’in üzerine hareket edip Erzincan’a geldiği zaman Ferah-şad Bey beyleri ile birlikte Sultanın hizmetine girdi. Bu sırada Tercan’da bulunan Şah İsmail’in adamlarından Ahmed Sultani de Osmanlıların bölgedeki hareketini takip ediyordu. Ferah-şad Bey ise üç yüz kişilik kuvvetiyle Osmanlıların öncüsü olarak harekete geçti. O Erzincan’dan Geçit deresine girerek Haçadur Hanını geçip Cibice Boğazından Tercan Ovasına indi. Buradan Tercan Ovasının kuzey ucunda bulunan Gelengeç ve Lori arasındaki Zelhe’ye vardı. Ferah-şad Bey Zelhe deresini geçip Kalecik tepesi yanındaki Gelengeç deresinde (bu dere Lori ovasına akmaktadır) Ahmed Sultani’yi tuzağa düşürerek savaşa mecbur etti. Yapılan savaşta Ahmed Sultani mağlup edilerek esir edildi. Ferah-şad Bey Safevilerin en gözde adamlarından birisi olan Ahmed Sultani’yi Selim Han’ın huzuruna çıkardı. Tercan Bey’i konuşturulduktan sonra idam edildi. Selim Han, Çaldıran zaferinden sonra savaşta önemli rol oynayan Ferah-şad Bey’e geniş topraklar ıkta olarak verdi.

Anahtar Kelimeler: