Özet:

Atın ehlileştirilerek yük ve binek hayvanı olarak kullanılması insanlık tarihinde bir milat olarak kabul edilmektedir. İnsanların daha hızlı hareket etmesine imkân tanıyan atın asıl önemi ise askerî bir araç olarak kullanılmasında ortaya çıkmıştır. Atlı birliklerin ve atlı haberleşme sistemlerinin tesis edilmesiyle rakiplerine üstünlük sağlayan milletler, kısa süre içerisinde büyük devletler kurmuşlardır. Atı bir askerî araç olarak çok eski zamanlardan beri kullanan milletlerden birisi de Türklerdir. Koyun sürüleri yanında at sürülerine de sahip olan Türklerin bu sayede çok erken devirlerde siyasî teşekküller kurdukları bilinmektedir. Türklerin ilk güçlü devleti olan Hunların, kan terleyen atlarıyla düşmanlarını ansızın yakalayıp mağlup ettikleri Çin kaynaklarında yer almaktadır. Aynı şekilde bu hızlı atları sebebiyle çok erken istihbarat aldıkları ve üzerlerine gelen düşmanlarından yine hızlı atları vasıtasıyla kaçarak uçsuz bucaksız bozkırlarda kayboldukları bilinen bir gerçektir. Bir askerî ve istihbarat aracı olarak atın kullanılması, Türk devletlerinde kesintisiz olarak devam etmiş, Osmanlılar zamanında attan istifade zirve noktasına ulaşmıştır. Osmanlıların pek çok yerde at haraları kurduklarını, at cinslerini ıslah ederek askerlik ve haberleşme alanlarında kullandıklarını biliyoruz. Osmanlı Devleti, haberleşmede kullanılan atların nereden, ne miktarda tedarik edileceği hususunu sistemleştirerek zaman içerisinde menzil teşkilatını kurmuştur. Bu sistem sayesinde merkez ve taşra arasındaki haberleşmenin sağlıklı yürütülebilmesi amaçlanmış ve zaman içerisinde menzilhâneler, yeni nizamnamelerle daha kurumsal hale getirilmeye çalışılmıştır. Bu makalede 57 Numaralı Mühimme Defteri içerisinde yer alan ve Osmanlı sultanı III. Osman dönemine ait bir menzil nizamnâmesi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: