Abstract:

Dilde birleşik yapılı fiiller, geçmiş, gelecek ve yaşanmakta olan ana ilişkin daha ayrıntılı ifade etme ihtiyacı ile ortaya çıkmıştır. er->>i-, bol->ol-, tur->dur- gibi cevherî fiillerin zaman, görünüş ve kip ekleriyle genişletilmesiyle kurulan birleşik yapılı fiillerin zaman ve görünüş anlatımları bakımından daha da zengin biçimine geleneksel olarak katmerli birleşik yapılı fiil adı verilmektedir. Son yıllarda birleşik fiil yapısına ilişkin geleneksel adlandırmaların ve değerlendirmelerin yeniden gözden geçirildiği, geleneksel olanın sınırlı yönlerinin ortaya konup giderilmesi için çok çeşitli öneriler getirildiği görülmektedir. Bu çalışmada ilk önce bu tartışmalara ve önerilere yer verilmiştir. Daha sonra tarihî Türk dili metinlerinde birden çok er- >>i- cevherî fiiliyle kurulu katmerli birleşik yapıdaki fiillerin örnekleri dikkatlere sunulmuştur. Tespit edilen örnekler Eski Uygur Türkçesi, Karahanlı Türkçesi, Harezm, Altın Ordu ve Kıpçak sahası metinlerini de içermekle beraber ekseriyetle Eski Anadolu Türkçesi ve erken Osmanlı Türkçesi metinlerine aittir. Örnekleri kimi zaman üç ve kimi zamansa dört cevherî fiille kurulu yapılar oluşturmaktadır. Kıpçak, Eski Anadolu Türkçesi ve erken Osmanlı Türkçesi metinlerinde er->>i- cevherî fiilinin kullanımdan düştüğü bazı örneklerde -mıssa, -misse, -mısa, -mise biçiminde eklerle kurulu birleşik yapılı fiil örnekleri görülebilmektedir. Çalışmada dikkati çeken bir diğer yön, katmerli birleşik yapıdaki fiillerin sıklıkla çeviri eserlerde tanıklanmasıdır. Bu durum, çeviri metinlerde dilsel yapılara bire bir karşılık bulma çabasının ancak böyle karmaşık bir yapıyla mümkün olabildiğini ve bu yolla anlamın korunduğunu gösteriyor olabilir. Ayrıca özellikle dinî çevirilerde katmerli birleşik yapıda fiil tercihi ile anlamın eksiksiz karşılanması için, dilin daha ayrıntılı ifade edebilme kapasitesinden yararlanıldığı da söylenebilir

Keywords: