Abstract:

Sondan eklemeli bir dil olan Türkçede ekler, yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Çekim ekleri cümlede sözcüklerin anlam ilişkisi kurmasına yardımcı olurken, yapım ekleri ise, isim ve fiil köklerine ya da gövdelerine gelerek yeni sözcükler türetmekte, dilin gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. Türkçe, yapım ekleri bakımından oldukça zengindir bir dildir ve bu ekler, eklendiği sözcüğün anlamını ve bazen de türünü değiştirmekte, bu özellikleriyle isimden isim, isimden fiil, fiilden fiil ve fiilden isim türetmektedir. Dilin önemli bir parçası olan bu ekler sadece sözcük türetmekle kalmayıp zamanla ses bilgisel, anlamsal ve işlevsel değişmelere uğrayarak ifade olanaklarını da geliştirmektedir. Bu tür eklerden biri -KXr- ekidir ve Eski Türkçe döneminden itibaren genelde geçişli-ettirgenlik eki olarak bilinmektedir. Günümüzde bu ek kimi Türk lehçelerinde zamanla kullanımdan düşmüş veya erimiş olmasına rağmen, kimi Türk lehçelerinde varlığını sürdürerek çeşitli işlev ve alomorflarıyla birlikte karşımıza çıkmaktadır. -KXr- ekinin zengin varyasyonunu ve farklı kullanımlarını barındıran Türk lehçelerinden biri de Kırgızcadır. Bu çalışmada Kırgızcadaki -KXrekinin işlevlerini, farklı biçimlerini ve özelliklerini ele almak ve kullanım alanlarını örnekleriyle beraber tespit etmek amaçlanmaktadır. Kırgızcadaki -KXr- eki bugüne kadar gramer kitaplarında çatı kategorisi altında ettirgenlik eki olarak değerlendirilse de ekin her zaman ettirgenlik işlevini yerine getirmediği, zamanla kullanım alanı gelişerek farklı işlevler kazandığı görülmektedir.

Keywords: