Özet:

Her medeniyetin kendine özgü bir felsefe yapma biçimi vardır. Düşünmenin meseleleri aynı olsa bile ifade etme ve dile getirme şekilleri farklıdır. Bu yönüyle düşünmenin evrensel yönü genel çerçevede aynı konulardır. Fakat bu aynı olma durumu bütünü kapsamaz. Öte yandan düşünmenin yerel yönü bizim düşüncelerimizi belli bir sistematik ve kavramsal yapı içinde dile getirmemizi sağlar. İşte bu noktada özgün bir felsefi tefekkür evrensellikle yerellik arasında durur. Evrensellik, konu bağlamında öne çıkarken yerellik ifade bağlamında öne çıkar. Burada anlam, evrensel boyutu imlerken anlamın dile gelmesi yerel boyutu imler. Bu çerçevede biz nazar ve mükaşefe kavramlarını yerellik ve evrensellik bağlamında ele aldık. Bunun mümkün olup olmadığını Prof. Dr. Süleyman Dönmez, Prof. Dr. Teoman Duralı, Prof. Dr. Yalçın Koç’un ve Prof. Dr. İhsan Fazlıoğlu’nun düşünceleri çerçevesinde tartıştık. Bu çerçevede “nazar ve mükaşefe” kavramları üzerinde durduk. Çalışmamızda Prof. Dr. Süleyman Dönmez’in düşünce yolunda tin, ruh, mana, iç anlamında yorumlanan “nous”, kavram ve düşünce öncesi durumu ifade etmek için kullanmıştır. “Logos” kavramı ise dış, akıl, düşünce sistematiği anlamında ele alınmıştır. Gerek “nous” gerekse logos kavramı hem Süleyman Dönmez’ in hem de Yalçın Koç’ un eserlerinde farklı şekillerde ele alınsa da aynı anlamda kullanılan kavramlardır. Üzerinde durduğumuz “nazar ve mükaşefe” kavramlarını temel olarak Sühreverdi’nin işrak felsefesinden alsak ta İslam düşünce geleneği içerisinde felsefede, kelamda ve tasavvufta sıkça kullanılan kavramlardır. “Nazar”, çalışmamız bağlamında bilgiye ulaşmada rasyonel aklı temsil ederken “mükaşefe” ise bilgiye ulaşmada sezgiyi merkeze alır. Öte yandan makalemizde İhsan Fazlıoğlu’nun “gerçeklik küresi” terkibini, tarihi müktesebatı okuma konusunda değerlendirdik. “Gerçeklik küresinin” ne olduğunu ve fizik ilimlerin bu gerçeklik küresi ile olan bağını ortaya koymaya çalıştık. Teoman Duralı’nın rasyonel akla dayalı “logos” felsefesi ile Yalçın Koç’ un gönle dayalı “nous” anlayışını karşılaştırdık. Süleyman Dönmez’in “keşfi inşa” yönteminin ne olduğunu ve yeni bir yöntem olarak durduğu yeri ifade etmeye gayret gösterdik. Tüm bunlarla birlikte “nous” ve “logos” kavramlarının Batı felsefe tarihi içinde hangi anlamda kullanıldığına, anlam kaymasına uğrayıp uğramadığına değindik.

Anahtar Kelimeler: