Özet:

Klasik dönemden beri taşranın seçkinleri olarak bilinen ayanlar, XVII. yüzyıldan itibaren, Osmanlı İmparatorluğu’nun geçirdiği ekonomik ve askeri dönüşüm sonucunda idari kadroları dolduracaklardır. İltizam ve arpalık uygulamaları neticesinde bu kadroları ele geçiren yerel seçkinler, XVIII. yüzyıl içinde, taşrada, zaman zaman tam bir otorite kurma imkânına kavuşacaklardır. XVIII. yüzyıl ortalarından itibaren kurumsallaşmaya başlayan ayanlık, bu yüzyılın ikinci yarısında, Balkanlar sahasında ve özellikle bugünkü Bulgaristan topraklarında taşra idaresini belirleyen bir yapı haline gelecektir. Güçlerinin zirvesinde bulunan Rumeli ayanlarının faaliyetleri, XVIII. yüzyılın son on yılına damgasını vuracak ve merkezi yönetimi fazlasıyla meşgul edecektir. Osmanlılar için bir değişim ve dönüşüm yüzyılı olan XVIII. yüzyılda, ayanlık kurumu ve ayanlar, taşra idaresinin dönüşen yapısını ve yüzlerini yansıtan bir örgütlenme ve bu örgütlenmenin “yeni” tip bireyleri/idarecileri olarak karşımıza çıkarlar. Bu açıdan bakıldığında ayanlık kurumunun ve ayanların Anadolu ve Balkanlar coğrafyasında bazı farklılıklara sahip olduğunu belirtmekte yarar vardır. Her ne kadar bu farklılıklar bir nüans şekilde görülebilirse de üzerinde düşünmeye değer bir özellik sunmaktadırlar. Bu çalışmada ayanlık kurumunun gelişimi ve iki bölge arasındaki farklar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: