Özet:

Bu makalede, tefsirde rivâyet-yorum ilişkisi üzerine kronolojik bir analiz yapılmıştır. Söz konusu incelemede örnek olarak seçilen garânîk olayı üzerinde yoğunlaşılarak, bunun âyet yorumuna/tefsire nasıl yansıdığıyla ilgili bir takım sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. “Garânîk” ifadesi “uzun boyunlu kuğu kuşları” anlamına gelen bir kelimedir. Bu adla anılan olaya göre, Hz. Peygamber (sas) Necm sûresi’ni okuduğu esnada şeytanın müdahalesine maruz kalarak ve istem dışı bir şekilde, “Onlar yüce, uzun boyunlu kuğu kuşlarıdır ve şüphesiz ki onların şefaati umulur.” nitelemesiyle putları övmüştür. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sas) durumdan haberdar edilmiş, ardından teselli olarak Hac sûresi 52. âyet indirilmiş ve şeytanın müdahalesi izale edilmiştir. Müslümanların, İslam’ın temel ilkeleriyle çelişen bu eksendeki rivâyetleri kabul etmeleri mümkün değildir. Zaten söz konusu rivâyetler de ulemâ tarafından sahîh ve makbul sayılmamıştır. Bununla beraber müfessirlerin/müelliflerin bir kısmı garânîk konulu rivâyetlerin naklinde, hatta bunu vaki kabul etmekte bir sakınca görmemiştir. Diğer bir kısım müfessirlerin bunu İslâm’a uygun bir şekilde tevil etmeye çalıştığı görülmektedir. Bazı müfessirlerin ise rivâyetleri net bir şekilde reddettiği görülmektedir. Makalede genel anlamda üç kısma ayrılan bu yorumcuların rivâyetler karşısındaki tutumları ve öne sürdükleri fikirler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bu arada Mukatil b. Süleyman’dan (v. 150/767) günümüze, otuzdan fazla müellifin konuyla ilgili görüşleri ele alınmıştır. Görünen o ki tefsir faaliyetlerinde, -sıhhatsiz olsalar bile- rivâyetleri göz önüne alarak lafızları ona göre yorumlamak temel bir prensip halini almıştır. Buna karşın gerektiği zaman aklî ve naklî delillere dayanarak bu tür rivâyetleri reddetme tavrı, görece çok daha az müfessirin uyguladığı bir yöntemdir.

Anahtar Kelimeler: