Özet:

1905 yılında Rusya'da ortaya çıkan Meşrutiyet hareketi, Azerbaycan Müslüman Türk toplumu üzerindeki baskıların kısmen gevşemesine yol açmıştır. Fikirlerini eskiye göre biraz daha serbest biçimde ifade edebilen Türk aydınları, 1905 yılından itibaren gazete ve dergiler çıkarmış; şiir, roman, hikaye ve tiyatro türlerinde kitaplar yayımlamaya başlamışlardır. Verilen serbestlikle birlikte özgürlük, bağımsızlık, insan hakları, emek sömürüsü, cahillik, eğitimsizlik, dini tutuculuk, batıl inançlar gibi konular yayın faaliyetleri aracılığıyla daha yüksek sesle dile getirilmiştir. Azerbaycan'da başta Molla Nasreddin olmak üzere dönemin etkili gazete ve dergileri etrafında kümelenen edebiyatçı ve aydınlar, diğer güncel konuların yanı sıra kadın sorunlarını da gündeme getirirler. 20. yüzyıl başlarında üzerinde ısrarla durulan sorunların başında kadın hukuksuzluğu gelir. Celil Memmedquluzade, Mirza Elekber Sabir, Ali Nazmi, Abdürrahim Bey Haqverdiyev, Üzeyir Hacıbeyli, Süleyman Sani Axundov, Abdulla Bey Divanbeyoğlu, Reşid Bey Efendiyev, Yusuf Vezir Çemenzeminli gibi edebiyatçılar kadın hukuksuzluğunu eserlerinde işlemişlerdir. Ailede alınan kararlarda kadının söz hakkının bulunmaması ve kadının eve kapatılarak toplumdan izole edilmesi büyük sorun olarak dile getirilmiştir. Kadının ikinci sınıf insan olarak kabul edilmesi, toplumda hak ettiği değeri görememesi şair ve yazarlar tarafından eleştiri hedefine konmuştur. Ayrıca kız çocuklarının okutulmaması, çocuk yaştaki kızların yaşlı erkeklere zorla evlendirilmesi, erkeklerin çok eşliliği, kısa süreli geçici nikah olarak da bilinen "muta nikahı" gibi sorunlar ısrarla ele alınır. Toplumdaki kadın hukuksuzluğu ile kadının toplumdan dışlanmışlığı keskin ifadelerle eleştirilmiştir. Bu çalışmada 20. yüzyıl başlarında Azerbaycan edebiyatına yansıyan kadın hukuksuzluğu örnekler aracılığıyla ele alınmış, üzerinde yorum, tahlil ve değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: