Abstract:

Göktürk, Uygur ve Karahanlı Türkçesi dönemlerinden oluşan Eski Türkçenin ilk yazılı belgeleri Orhun Yazıtlarıdır. Yazıtların kültür tarihindeki önemi, Türkçenin bilinen ilk yazılı belgeleri olmalarından kaynaklanır. Bu anlamda Yazıtlar, Türk kültürü, Türk dili ve Türk tarihi ile ilgili yapılan, yapılacak olan araştırmalarda başvurulan ana kaynaklardan biri konumundadır. Eski Türkçe, Türk dilinin hemen hemen her döneminde varlığını hissettirmiştir. Eski Türkçenin temeli üzerinde gelişen Türkçenin aydınlatılmasında bu döneminin incelenmesi mühim bir yer tutar. Türk dilinin bütün dönem ve sahalarında işlek bir kullanıma sahip olan fiilimsilerin de Türkçenin anlatım gücü zenginliği açısından önemi büyüktür. Bu makalede Eski Türkçe dönemindeki “-gmA, -glI, -gUçI, -gAn, -DAçI” sıfat-fiil eklerinin yapıları, fail ifadeleri, sıfat olarak kullanımları, ek alma durumları örneklerle ele alınarak incelenmiştir. Bununla birlikte bu eklerin kullanıldığı dönemlere işaret edilerek, tarihsel süreç içerisindeki konumları da belirlenmiştir. Ayrıca “-gmA” sıfat-fiil eki, Orhun Yazıtlarında yaygın bir kullanım alanına sahip iken, kullanımı azalarak ortadan kalkmıştır. Uygur Türkçesi döneminden itibaren “-glI” sıfat-fiil eki kullanılmaya başlanmıştır. Orhun Türkçesinde sıfat-fiil eki ve gelecek zaman eki olarak kullanılan “-DaçI”; Uygur ve Karahanlı Türkçesi dönemlerinde yalnızca sıfat-fiil işlevinde görülmektedir. Orhun Türkçesinde ise nadir olarak kullanılan “-gAn” ve “-gUçI” sıfat- fiillerin Uygur ve Karahanlı Türkçesi dönemlerinde daha sıklıkla kullanılmıştır.

Keywords: