Özet:

Tarih süzgecinden geçerek kuşaktan kuşağa aktarılan kültürel öğelerden olan, müzik yapmak amacıyla kullanılan ve ses çıkaran nesneler şeklinde tarif edilebilen çalgılar, toplumların kültürel varlıklarını ayakta tutan temel direklerdendir. Bu temsili özellikleri onların farklı kültür ve coğrafyalarda, farklı işlevlerle çalınmasına sebep olmuştur. Çalındıkları toplumlara özgü özellikleri kendi kimliklerine yerleştirdikleri için;  pek çok ülke, bölge ve yöreyle özdeşleşmiş ve bölgesel ve yöresel özellikleri üzerlerinde taşır hale gelmişlerdir. Bu özellikler bağlamında; tellere tırnak teması suretiyle çalınan ve armudî biçime sahip yaylı çalgı incelendiğinde; aynı çalgı tipinin farklı kimlik, işlev ve özelliklerle Ege’nin iki yakasında icra edildiği görülmektedir. Ege Denizindeki Yunanistan adalarından Atina ve Selanik’e, İstanbul’dan İzmir, Fethiye, Antalya ve Burdur’a kadar geniş bir coğrafyada çalınan çalgı; bölgesine göre kâh lyra, kâh kemençe, kâh Yörük kemanesi olur. Bölge genişletilecek olunursa, Ege Denizi’nin paralelinde Akdeniz’e kavuşan Adriyatik’e kıyısı olan Hırvatistan’ın Dubrovnik şehrinde lyrica olarak görülen çalgı, Bulgaristan’da gadulka, Türkiye’nin Batı Karadeniz bölgesinde ise tırnak kemane adını alır. Bu makalede köklü bir tarihe ve geniş bir coğrafi konuma sahip olan söz konusu çalgının, Ege’nin iki yakasında icra edilen versiyonları karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Çalgılar iş gördükleri müzik türleri, tarihi ve coğrafi yakınlıkları ve ortak bir mirasa sahip olmalarının getirdiği sonuçlar bağlamında araştırılacak, ses renkleri, yapıları, icra tarzları ve aralarındaki etkileşimler irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler: