Abstract:

İbn Cübeyr Seyahatnâmesi, İslâm kültür tarihinin önemli eserlerindendir. 12.yüzyıl Müslüman coğrafyası hakkındaki bilgileri aktarması açısından kıymetli bir kaynaktır. İbn Cübeyr, uğradığı yerlerin tarih, kültür, dinî hayat ve sosyolojik bulguları hakkında kayda değer bilgiler vermiştir. Arap edebiyatının önemli örneklerinden sayılan İbn Cübeyr Seyahatnâmesi, kendinden sonra yazılmış olan seyahatnâmelere örnek olmuştur. İbn Cübeyr Seyahatnâmesi şahıs ve yerler hakkında kabul edilebilir, abartıya kaçmayan ölçülü bilgiler vermesi açısından önemli bir eserdir. İbn Cübeyr’in bilgi ve kültür anlayışına bağlı tenkid, tahlil ve analizleri tarihi olaylara bakışı seyahatnâmesine değer katmıştır. Bu çalışma, İbn Cübeyr Seyahatnâmesinde tasavvuf kültürü ile ilgili olarak ilk sûfiler, tekke ve ziyaretgâhların araştırılması amacıyla yapılmıştır. İbn Cübeyr Seyahatnâmesini tahkik eden Hüseyin Nasar nüshasının esas alındığı çalışmamızda, kaynaklarda isimlerine rastlanılmayan ve aksi ispat edilmediği sürece ilk dönem 14 sûfinin belirlenmiş olması önemlidir. Yine tasavvufun ilk dönemlerinde İslâm coğrafyasının çeşitli beldelerinde faaliyet gösteren 8 tekke ve 3 ziyaretgâh hakkında bilgi verilmiş olması kayda değer bir olgudur. Seyahatnâme’de iki kadın sûfînin isminin geçmesi ayrıca önem arz etmektedir. İbn Cübeyr, gezdiği yerlerde tasavvuf ehlinin sohbetlerinde bulunmuş, tekkelerde misafir olarak kalmııştır. Ancak, İbn Cübeyr Seyahatnâmesin’de herhangi bir tarikatın adı geçmemektedir. Bu durum seyahatlerin tarikatlaşma döneminin başlangıcında yapılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Bu incelemede takip edilen metodla, ilk dönem sûfileri, tekkeler ve ziyaretgâhlar ayrı ayrı başlıklar hâlinde ele alınmıştır. Tasavvufun erken dönemlerinde sûfilerin âbid, zâhid, şeyh, fâzıl olarak vasıflandırılmış olmaları tasavvuf tarihi açısından önemli bir unsurdur. Tasavvufun ilk dönemlerinde insanların sûfilerle münasebetleri, tekke ve ziyaretgâhlara olan ilgilerinin tespiti tasavvuf tarihi açısından önemli bir husustur. Bu makale ile İbn Cübeyr Seyahatnâmesinde tasavvufun tarikatlaşmadan önceki zâhid sûfiler, tekkeler ve ziyaretgâhların belirlenmiş olması tasavvuf tarihi alanına katkı sunacaktır.

Keywords: