Abstract:

Bu eleştiri yazısındaki kaynak metni, Rudyard Kipling’in 1910 yılında, o zamanın İngiliz milliyetçiliği ve yayılmacı ideolojisiyle kendi toplumu için yazmış olduğu “If–” başlıklı şiiri oluşturmaktadır. Kipling’in İngiliz çocukluklarına hitaben, hayatta onları bekleyen zorluklarla nasıl baş edebilecekleri konusunda yazdığı bu öğretici şiiri, yayımlanmasından 66 yıl sonra, 1976 yılında Türkiye’de siyaset adamı, şair-çevirmen Bülent Ecevit’in “Adam Olmak” başlıklı Türkçe çevirisiyle de okunmaya devam etmiştir. Bu çeviride, Ecevit’in erek metninin başlığına da yansıdığı gibi, çevirmenin hem kendisinin hem de ideolojik bir parçası olduğu erek toplumun ve kültürün o günkü koşullardaki beklentileri, ihtiyaçları doğrultusunda, kaynak metne göre bazı çarpıcı değişiklikler yaptığı, daha doğrusu, Popoviç’in deyimiyle “seçeneksel deyiş kaydırmaları”na başvurduğu görülmektedir. Böylece, bu eleştiri yazısının amacı, çevirinin kaynak metnin bir kopyası olmadığı ve kaynak kültür veya kaynak toplumdan ziyade çevirinin amaçladığı erek toplumun, erek kültürün koşullarının yönlendirdiği bir gerçeklik olduğu düsturuyla hareket ederek, çevirmenin bu çevirisindeki erek-odaklı yaklaşımını betimlemektir. Bu betimlemede, erek metindeki “seçeneksel deyiş kaydırmaları”, iki metin arasındaki sosyo-kültürel farklılıklar artalanında, çevirinin amacı (skopos) da göz önünde bulundurularak açıklanmaya çalışılmakta; böylece, çevirmenin stratejileri iki metnin, Nord’un deyimiyle, “metin-dışı” ve “metin-içi” bağlamları göz önünde bulundurularak tartışılmaktadır. Sonuç olarak, Ecevit’in Türkiye’nin 1970’li yıllardaki çalkantılı siyasal ortamında kendi toplumu için ürettiği bu şiir çevirisinin, erek kutup bağlamında zaman, yer ve kültürün yani sosyo-kültürel kısıtlamaların çevirmen ve çeviri edimi üzerinde ne kadar etkili olabileceğini gösteren güzel bir örnek oluşturduğu gözlemlenmektedir. Kipling’in kendi toplumunun o zamanki ideolojisini yansıtan şiiri, “Adam Olmak” başlıklı, House’un deyimiyle, “örtük” erek metinde adeta Ecevit’in kendi toplumunu, halkını yine onların yararına birleştirmeye çalışan, kendi “halkçı” ideolojisinin bir söylemine dönüşmektedir. 

Keywords: