Özet:

Kalıp sözler belirli durumlarda ifade edilen, toplumun kültürünü, yaşayış tarzını, gelenek ve göreneklerini yansıtan sözlerdir. İçinde bulunulan toplumun yapısını, dil özelliklerini öğrenmek için kalıp sözlerin söyleyiş şekillerine bakmaktayız. Söz varlığı içerisinde önemli bir yer tutan kalıp sözler ağızlarda kendine özgü örnekler sunmaktadır. Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığı ise ortak dile oranla çok daha geniş bir söz varlığına sahiptir. Ortak dilde kullanılan sözcüklerin ağızlardaki farklı kullanımları ağızların söz varlığını genişletmektedir. Ağızların söz varlığı incelendiğinde kalıp sözlerin büyük bir bölümünü atasözleri, deyimler, dualar ve beddualar oluşturmakta olup zaman içerisinde ağızlarda farklı söyleniş özellikleri ile dikkat çekmektedir. Leyla Karahan’ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması eserine göre Doğu grubu ağızlarında yer alan Şanlıurfa ili, tarih boyunca birçok medeniyeti bünyesinde barındırmıştır. Şanlıurfa ili, ilk uygarlıklara ait kalıntıların bulunduğu gerek coğrafi konumu gerekse kültürel etkileşimi itibarıyla kalıp sözler bakımından orijinal örnekler barındırmaktadır. Kalıp sözlerin yöreye özgü farklı söyleniş şekli Şanlıurfa’yı diğer yörelerden ayırmaktadır. Bugün Şanlıurfa ili için yapılan çalışmalar bölgenin dil bakımından zengin örnekler barındırdığını göstermektedir. Bu çalışmada, kalıp sözler yöre halkından kelime derleme yoluyla elde edilmiştir. Kalıp sözlerin Türkçenin söz varlığı içerisindeki önemi ve dil çalışmalarındaki yerinden hareketle Şanlıurfa yöresinden kalıp sözler olarak atasözleri ve deyimlere yer verilmiş olup çeşitli alt gruplara ayrılarak tasnif edilmiştir. Tasnif edilen kalıp sözler aynı zamanda anlam bakımından da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: