Abstract:

‘Allâme Kâdî Muhammed Hıdırî, İrân’da yetişen son dönem Sünnî âlimlerden biridir. 1900’lü yılların başında dünyaya gelen Hıdırî, keskin zeka ve kuvvetli hafızasıyla Doğu medrese geleneğinin devamı olan medreselerde kısa sürede eğitimini tamamlayıp ilmî faaliyetlere başlamıştır. İlerleyen zamanlarda ilmiyle şöhret bulan Hıdırî, İran’ın Sünnî bölgesi olan kuzey bölgelerinde resmi olmasa da kadılık vazifesini ifa etmiştir. Kendisi ilmî faaliyetlerinin yanında kimi zaman siyasi görevler de üstlenmiştir. Değişen yönetim ve rejimlere tanıklık eden Hıdırî, her dönemde ilmî konumunu ve halkın nezdindeki yerini korumuştur. Dil, tefsir, hadis ve fıkıh, gibi dinî ilimlerin yanında mantık, hendese ve astronomi ilimleri de tahsil etmiş çok yönlü bir âlim olup Kürtçe, Arapça ve Farsça dillerinde eserler telif etmiştir. İslamî ilimlerin her alanında derin bilgiye sahip olması hasebiyle kendisinin fıkıh, tefsir, tasavvuf alanlarında eser ve risaleleri bulunmaktadır. Târihi meşâhiri cihân İslam, Tefsîrü’l-Kur’ân, Risâlehây-ı müteneva‘ der bâb mesâili şer‘î, Kitab-ı der bâb-ı talakı selâse eserlerinden bazısıdır. Hıdırî, bulunduğu toplumun sorunlarına kayıtsız kalmamış din âliminin gerektirdiği nosyonla toplumuna ışık tutmuş ve bulunduğu toplumun eğitim seviyelerinin yükselmesi başta olmak üzere her türlü sorunlarıyla ilgilenmiştir. Onun modern kaynaklara hâkim ve taassuptan uzak ama Sünnî mezhep içerisinde muhakkik bir âlim olduğu söylenebilir. el-Fetâvâ el-Muhammediyye adlı eseri hem kendi ilmî derinliği hem de yaşadığı toplumun genel hatlarıyla sorunları hakkında bizlere bilgi vermektedir. Eserde yaklaşık olarak beş yüz on iki soruya verdiği fetva yer almaktadır. Fetvalar hayatın her alanına dair çok çeşitlilik gösteren bir dağılım göstermektedir. Eserde Kâdî Hıdırî’nin başta ibadet olmak üzere günümüzde tartışılan birçok konuya dair görüşleri yer almaktadır. Çalışmanın amacı Kâdî Hıdırî’nin hayatı ve fetvaları üzerinde genel bir tasvir çizmektir. Aynı zamanda çalışma, İran’ın Sünnî bölgelerindeki ilmî birikime dikkat çekmesi açısından da önem arz etmektedir.

Keywords: