Özet:

Bir olay veya soru üzerine inen âyetlerin anlaşılmasında lafızların umûm manalarının mı yoksa sebeb-i nüzulün mü belirleyici olduğu konusu âlimler tarafından tartışılmıştır. Usûlcülerin ve tefsircilerin çoğu ayetlerin manalarını tespit ederken lafızların umûm manasını muteber kabul etmişler; bazı âlimler ise bu manaları sebeb-i nüzul rivayetleri çerçevesinde belirlemişlerdir. Esasında bu iki görüşü benimseyen âlimler arasındaki ihtilaf, manaların ve hükümlerin ilk muhataplarla sınırlı olup olmadığında değil, hükmün dolaylı muhataplara geçişindeki yöntem farklılığındadır. Lafızların umumunu dikkate alanlara göre dolaylı muhataplar lafızların kapsamına başlangıçta dahildir. Âyetleri sebeb-i nüzul çerçevesinde anlayanlar ise dolaylı muhatap ve manalara kıyas gibi yöntemlerle geçiş yapmaktadırlar. Bu çalışma, âyeti sebeb-i nüzul etrafında anlayanların sebeb-i nüzul rivâyetinden yoksun olmaları durumunda âyetten mana/hüküm çıkarabilme imkânını sorun edinmektedir. Çalışmada öncelikle lafzın umûmîliği-sebebin husûsîliği çerçevesinde yapılan tartışmaların bağlamı analiz edilecek; daha sonra sebeb-i nüzulü bulanan âyetlerin kime hitap ettiği sorusu, usûlde ele alınan hitap-muhatap ilişkisi etrafında cevaplanacaktır. Makalede, ayetlerin anlamlarını tahsis ettikleri iddia edilen sebeb-i nüzul rivayetlerinin çeşitlilik arz ettikleri ve ayetlerin anlaşılmasına farklı seviyelerde katkı sundukları tespit edilecektir. Neticede, sebeb-i nüzul rivayetlerinin -ayetlerin anlamlarını belirleyen değil- ayetlerinin anlaşılmasına katkı sunan argümanlar oldukları temellendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: