Abstract:

Türkistan coğrafyası, Çarlık Rusya’sı ve Sovyetler Birliği Dönemlerinde Rus yönetimi için her zaman önemli bir bölge olmuştur. Çünkü bu bölge ekonomik, sosyal, siyasi anlamda stratejik ve kaynakları bol olan bir bölgedir. Çarlık Rusya’sının sömürgeci faaliyetlerinden bunalan halka yeni bir söylem kendi kaderlerini kendilerinin tayin etme (self determinasyon) hakkı ile gelen yeni Rus yönetimi Sovyetler, Türkistan halkının da desteğini almayı başararak iktidara gelmiştir. Bu söylem doğrultusunda bölgelerde hangi halk çok ise o bölgeyi yönetme hakkı onlara verilecek yani Sovyet hükümetine bağlı yerel yönetimler meydana gelmiş olacaktı. Bu politikanın adı yerlileştirme politikasıydı. Fakat kısa bir süre sonra Sovyetler Birliği Türkistan’a uyguladığı politikaları yerlileştirme adı altında uygulamaya başlamış ve yerlileştirme ismi sadece halkın gözünü boyamak için kullanılmıştır. Böylece yerlileştirme politikasının amacının bölgeyi Ruslaştırmak olduğu görülmüştür. Sovyet Rusya bölgeye uyguladığı politikalarla Çarlık Rusya’dan sadece ismen farklı olduğunu göstermiştir. Bu duruma Türkistan’ın yerli halkı “Basmacılık” ve “Müsavatçılık” gibi hareketlerle direnmeye çalışsa da başarılı olmamış 1917 İhtilâli ile elde edilen muhtariyetlerin de sadece sözde olduğunun görülmesi üzerine Türkistanlı aydınlar, haklarını basın yoluyla aramaya karar vermişlerdir. Sovyetler Birliği’nin basın üzerinde uyguladığı baskı ve sansür politikasının da Çarlık Rusya’nınkiyle aynı olması sebebiyle Türkistanlı aydınların bazıları çareyi yurtlarını terk etmekte bulmuşlardır. Türkistanlı aydınlar, Türkistan’ın haklı davasını başta Türkiye olmak üzere Fransa, Almanya ve Amerika gibi birçok ülkede dernekler, vakıflar yoluyla teşkilatlanarak, gazeteler ve dergiler çıkararak, muhaceret basınını oluşturarak anlatmaya çalışmışlardır. Muhaceret basını içinde önemli bir yere sahip, birbirlerinin devamı niteliğinde olan Yeni ve Yaş Türkistan Dergileri de yer almaktadır. Bu çalışmada başta Sovyetlerin, Türkistan üzerinde uyguladığı politikalar arasında bulunan daha sonra da uyguladığı politikaların tamamını kapsar hale gelen yerlileştirme politikasının, “Muhaceret Basının” önemli dergileri olan Yeni ve Yaş Türkistan içerisinde yer alan yazılara göre değerlendirilmesi yapılmıştır.

Keywords: