Özet:

Örtmece sözler herhangi bir kavramın anlamını değiştirmeden, yalnızca o kavramı ifade eden dilsel göstergelerin değiştirilmesiyle yapılan dil oyunlarıdır. Amaç anlamı değil, anlamın yarattığı olumsuz etkiyi değiştirmek ya da katlanılabilir hâle getirmektir. Herhangi bir kavramın ya da olayın güzelleştirilerek anlatılması anlamına gelen örtmeceler, Türkçede “iyi adlandırma, edeb-i kelâm, hüsn-i tabir” gibi kelimelerle, Almancada ise “Euphemismus” şeklinde ifade edilir. Örtmece sözler bir yandan dilin ve edebiyatın zenginleşmesine katkı sağlarken, diğer yandan da toplumların herhangi bir olayı nasıl algıladıklarının önemli göstergelerinden bir tanesi olarak psikoloji, sosyoloji ve halk bilimi gibi bilim dalları içinde önemli veriler sunarlar. Çünkü toplumların kelimelere yüklemiş oldukları anlam, aynı zamanda onların nesneleri ya da olayları nasıl algıladıklarının da bir göstergesidir. Bu açıdan bakıldığında ölüm yerine kullanılan örtmece sözlerin toplumların ölüm algısına dair önemli ipuçları vereceği düşünülebilir. Ölüm her insanın mutlaka yüzleşmek zorunda kaldığı bir olgudur ve her ne kadar vaka olarak evrensel kültürün parçası olsa da, algılanma biçimi itibarıyla yerel kültürün bir parçasıdır. Bu çalışmayla Türk ve Alman toplumlarındaki ölüm algısının gazetelerin ölüm ilanlarında yer alan örtmeceler üzerinden analiz edilmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla Türkiye ve Almanya’dan günlük satış rakamları birbirine çok yakın iki gazete seçilmiş ve 15-30 Ağustos 2017 tarihleri arasında söz konusu gazetelerde yayınlanan ölüm ilanları mercek altına alınmıştır. Araştırmanın birinci aşamasında örtmeceler tespit edilerek kullanım sıklıkları hesaplanmış ve ölümü algılayış biçimleri esas alınarak belli sınıflandırmalar yapılmıştır. İkinci aşamada ise elde edilen veriler karşılaştırmalı betimlemeli yöntemle yorumlanmıştır

Anahtar Kelimeler: