Abstract:

Edebi eleştiride psikanaliz yaklaşım, karakterler, olaylar ve toplum faktörlerinin kişilik gelişimine etkilerini incelemede etkin bir yaklaşım olarak kabul edilir. Sigmund Freud’un psikanaliz bağlamındaki çalışmalarında açıkladığı gibi, gerçek hayatta, alt benlik (dürtüler) ve üst benlik (toplum/çevre) arasındaki mücadele, benlik (öz) için çatışmalara yol açmaktadır. Alt benlik yüzünden oluşabilecek istenmeyen tecrübelerden benliği korumak için, bireyler, ‘savunma mekanizmalarını’ kullanmaya yatkındırlar. Psikolojide savunma mekanizmaları ilk olarak Sigmund Freud tarafından geliştirilmiş ve bilim kadını olan kızı Anna Freud tarafından The Ego and the Mechanisms of Defence (1936) adlı çalışmada güçlendirilmiştir. Kaygı, üzüntü ve hayal kırıklığından korunmak ve toplumun beklentilerini karşılamak adına, bireyler gerçek hayatta, savunma mekanizmalarına başvururlar. Bu sayede, hem toplumun kurallarına uymuş olurlar hem de istenmeyen duygulardan kendi benliklerini korurlar. Tıpkı gerçek dünyadaki bireyler gibi, edebi eserlerde, yazarlar, karakterlerini zor durumlardan savunma mekanizmaları aracılığıyla kurtarırlar. Bu mekanizmalar sayesinde, okuyucu anlatımın içindeki çelişkileri daha iyi anlar ve anlamlandırır. Bu karşılaştırmalı çalışma, edebi eserlerdeki savunma mekanizmalarının anlatımı nasıl derinleştirdiğini ve okuyucuya analiz olanağını sunduğunu örneklendirmek adına yapılmıştır. Bu çerçevede, bu çalışma, farklı kültürlerden iki edebi eserdeki kadın figürler tarafından kullanılan savunma mekanizmalarının analizini amaçlar. Analiz kısmını, Ahmet Mithat Efendi’nin Yeryüzünde bir Melek (1878) romanındaki Raziye ve Emily Brontë’un Wuthering Heights (1847) eserindeki Catherine karakterleri tarafından kullanılan savunma mekanizmalarının karşılaştırmalı incelenmesi oluşturmaktadır. Bu bağlamda, bu çalışma, Raziye ve Catherine’in “inkâr” ve “yansıtma” kategorisindeki savunma mekanizmalarının nasıl ve neden kullandıklarını inceler. Çalışmada, her iki kadın ana karakterin savunma mekanizmalarını iki sebeple kullandığı sonucuna varılmıştır: erkek egemen toplumlarda benliklerini korumak ve suçluluk, utanç ve hüzün gibi istenmeyen duyguları önlemek.

Keywords: