Özet:

1925 yılında kurulan Gazi Orman Çiftliği, tarım, endüstri, ticaret ve eğlence/dinlenme bileşenleri ile modern bir yerleşke olarak gelişmiştir. 1925-1926 yılları arasındaki ilk yapılaşmadan sonra Çiftliğin çağdaş bir görünüm kazanması amacı ile planlı bir gelişme göstermesine yönelik çalışmalar 1930’lu yıllarda başlamıştır. İsviçreli Mimar Ernst Egli 1934 tarihli Çiftlik planında, bulunduğu coğrafyanın tarihsel ve kültürel geçmişine duyarlı yaklaşımını Erken Cumhuriyet döneminin diğer kamusal alan çalışmaları ile de örtüşür bir tasarım anlayışı ile birleştiren bir planlama yapmıştır. Bu tasarımından hemen iki yıl sonra Çiftlikteki planlama ve yapılaşma çalışmaları daha kapsamlı ve programlı bir anlayışla sürdürülür. 1934 yılında yapılan “Ankara ve Civarı İmar Planı Sözleşmesi” uyarınca Atatürk Orman Çiftliği planlaması Alman kent plancısı Herman Jansen’e verilmiştir. 1934 tarihli Egli planlamasında Çiftliğin merkezi olarak belirlenen, tren istasyonunun güneyindeki bölüm, bundan iki yıl sonra artık ayrıntılı bir planlama konusudur. Jansen, 24.08.1936 tarihinde Atatürk Orman Çiftliği Müdürü Tahsin Coşkan’a, yaklaşık dört sayfalık rapor ile 3923, 3924 ve 3925 numaralı Bira Fabrikası ve çevresine yapılacak düzenlemeye ait çizimleri sunmaktadır. Berlin Teknik Üniversitesi Arşivi’nde ulaşılan bu çizimlerin dışında, raporda adı geçmeyen ancak Bira Fabrikası’nın doğusundaki konut alanına ait 3940 ve 3941 nolu iki çizim ile Bira Fabrikası’nın çevresindeki eğlence ve dinlenme mekânlarına ait 3836 numaralı bir perspektif çizim yer almaktadır. Jansen’in 1936 yılında hazırladığı planlamada Çiftlik merkezindeki Fabrika, memur ve işçi konutları, hamam gibi üretim ve barınma gereksinimlerini karşılayan bu alanın Bira Fabrikası’na özgü bir kompleks anlayışı ile ele alındığı görülmektedir. Çalışmada, Jansen’in Atatürk Orman Çiftliği planlaması, başta Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi ve Berlin Teknik Üniversitesi Arşivi belgeleri olmak üzere yazılı ve görsel belgeler üzerinden tanıtılmış ve değerlendirilmiştir. Jansen planlamasının Erken Cumhuriyet döneminde modernite projesinin bir parçası olarak nasıl bir nitelik taşıdığı, hangi idealler çerçevesinde biçimlendiği, kullanıcıları için çağdaş bir yaşama alanı oluştururken, tarım, üretim vb. işlevlerinin yanında sosyalleşme ve özgürleşme mekânı olarak nasıl kurgulandığının çözümlenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: