Özet:

Diğer İslâmî ilimlerde olduğu gibi İslâm Hukukunun da gelişim ve olgunlaşma dönemi diyebileceğimiz hicri II. ve III. asırda epey mesafe kat edilmiştir. Fakat fıkhî mezheplerin teşekkülünden sonra artık yeni şeyler üretme, yerini şerh ve hâşiye yazma geleneğine bırakmıştır. Belli bir dönemden sonra bu gelenek de terk edilmiş ve artık karşılaşılan yeni problemlerin klasik kaynaklar üzerinden yeniden yorumlanması suretiyle çözüme kavuşturulması şeklinde bir yol takip edilmiştir. Fakat dinamik olan sosyal ve ekonomik hayatta karşılaşılan yeni problemler hususunda takip edilen bu yöntemin ciddi manada çözüm sunamaması, bilhassa Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde özellikle de hukuk alanında yeni arayışları ve dolayısıyla Tanzimat dönemini beraberinde getirmiştir. Hatta İslâm hukukçularının bu alandaki yetersizliği veya diğer bir ifadeyle İslâm Hukuku alanındaki bu boşluk, batının ve batı hayranlarının iştahını kabartmış ve onları çözümü yabancı hukuk sistemlerinde aramaya sevk etmiştir. Böylece ceza hukuku ve ticaret hukuku gibi alanlardaki boşluk, büyük oranda Fransa'daki ilgili kanunlardan alınarak doldurulmuş; medeni kanun için ise Fransız Code Civil’in tercüme edilip alınması teklif edilmiştir. Ne var ki Ahmet Cevdet Paşa’nın baskın gelmesi bu fikri ikinci plana atmış ve fıkha müstenid milli bir kanun olan “Mecelle” hayatiyet kazanmıştır. 1926'da İsviçre Medeni Kanunu'nun aynen iktibası ile resmi düzlemde İslâm Hukuku âtıl kalmış ve bu anlamda güncel problemlerin İslâm Hukuku üzerinden çözüm bulma şansı büyük oranda azalmıştır. Dolayısıyla günümüze kadar karşılaşılan olaylarda İslâm Hukuku ancak sosyal hayatta, doktrinde, akademik çalışmalarda ve fetvalarda varlığını devam ettirme fırsatı bulmuştur. Her ne kadar İslâm Hukuku, hukuk sahasında bağlayıcı olma fonksiyonunu yitirse de sosyal hayatta karşılaşılan yeni problemlerin özellikle klasik kaynaklarımız üzerinden yeniden değerlendirilmesi yoluna gidilmiş ve İslâm Hukuku açısından mevzular açıklığa kavuşturulmuştur. Ne var ki bu kaynaklarda birebir aynı olaylara rastlanılamasa bile benzer örnekler veya çözüme katkı sunacak temel prensipler tespit edilebilmiştir. Bu cümleden olarak modern dönemde özellikle de borçlar hukuku alanında ön görülemeyen ve karşı konulamayan bir takım olaylar, akitlerden kaynaklanan edimlerin ifasını zorlaştırmakta ve hatta imkânsızlaştırmaktadır. Günümüzde mücbir sebep ve beklenmeyen hal olarak ifade edilen bir takım nazariyeler ile bu problemlerin çözümü cihetine gidilmiştir. İşte bu çalışma, klasik fıkıh kaynaklarımızda yer alan âfet kavramı ve âfetlerin akitler üzerindeki etkisinden hareketle elde edilen bulguları mücbir sebep ve beklenmeyen hal nazariyesi açısından yorumlama gayreti içerisinde olacaktır.

Anahtar Kelimeler: